Współpraca w ramach systemu opieki (część II)

Rola koordynatora

Bardzo istotną – z punktu widzenia założeń niniejszego artykułu – jest rola koordynatora rodzinnej pieczy zastępczej. Zgodnie z art. 77 ustawy, rodziny zastępcze i rodzinne domy dziecka obejmuje się, na ich wniosek, opieką koordynatora rodzinnej pieczy zastępczej, do którego zadań należy w szczególności:

• udzielanie pomocy rodzinom zastępczym i prowadzącym rodzinne domy dziecka w realizacji zadań wynikających z pieczy zastępczej;
• przygotowanie, we współpracy odpowiednio z rodziną zastępczą lub prowadzącym rodzinny dom dziecka oraz asystentem rodziny, a w przypadku gdy rodzinie dziecka nie został przydzielony asystent rodziny – we współpracy z podmiotem organizującym pracę z rodziną, planu pomocy dziecku;
• pomoc rodzinom zastępczym oraz prowadzącym rodzinne domy dziecka w nawiązaniu wzajemnego kontaktu;
• zapewnianie rodzinom zastępczym oraz prowadzącym rodzinne domy dziecka dostępu do specjalistycznej pomocy dla dzieci, w tym psychologicznej, reedukacyjnej i rehabilitacyjnej;
• zgłaszanie do ośrodków adopcyjnych informacji o dzieciach z uregulowaną sytuacją prawną, w celu poszukiwania dla nich rodzin przysposabiających;
• udzielanie wsparcia pełnoletnim wychowankom rodzinnych form pieczy zastępczej;
• przedstawianie corocznego sprawozdania z efektów pracy organizatorowi rodzinnej pieczy zastępczej.

Współpraca dla dobra rodziny

Na poszczególnych etapach działań podejmowanych na rzecz wsparcia rodziny biologicznej w prawidłowej realizacji funkcji opiekuńczo-wychowawczej podstawowe znaczenie ma współpraca określonych zainteresowanych. W I części artykułu wymieniałyśmy zadania, jakie samorządy powinny realizować, wpierając rodzinę. Należy jednak pamiętać, że to, jak te zadania będą realizowane zależy w dużej mierze od osób, które je wykonują. Asystent rodziny, wspierający ją w prawidłowym pełnieniu funkcji opiekuńczo-wychowawczych, w naszym odczuciu, rozpoczyna swoje działania od zdiagnozowania posiadanych zasobów. Diagnoza ta jest powiązana z problemami, jakie wspólnie z rodziną określił w planie pracy. Ustawienie działań pod kątem określenia, z czym się mierzymy i jaki mamy potencjał, jest drugim (po zdobyciu zaufania rodziny) najistotniejszym zadaniem asystenta. Na tym etapie wspólnie z rodziną powinien zdecydować, jakich jeszcze partnerów zapraszają do współpracy. Oczywiście nie dotyczy to kuratora, który – jeśli został ustanowiony – to niejako z mocy samego prawa ma obowiązek rodzinę monitorować. Ważnym jest jednak, by wspólnie – rodzina, kurator, asystent – dookreślili swoje role i zadania. 

 

• W jaki sposób kurator będzie sprawować nadzór w sprawach opiekuńczych rodziny? 
• Czy oznacza to, że przypisuje sobie rolę biernego obserwatora, a właściwie osoby oceniającej, co dzieje się w rodzinie? 
• Czy rodzina ma oczekiwać z jego strony tylko oceny, a co się z tym często wiąże – krytyki? 
• Jaka jest relacja pomiędzy kuratorem a asystentem rodziny? 
• Czy ich współpraca polega na wymianie informacji? 

Odpowiedzi na te pytania są naszym zdaniem, podstawą skutecznego wsparcia rodziny. Bardzo ważnym jest, by kurator i asystent rodziny porozumieli się co do swoich ról w rodzinie. Przy braku wymiany informacji oraz ustaleń częstym przypadkiem jest sprzeczność zaleceń kuratora i oczekiwań asystenta rodziny co do podejmowanych przez rodzinę działań. Podkreślamy partnerską relację pomiędzy kuratorem a asystentem rodziny, kurator nie jest zwierzchnikiem asystenta. Niemniej powinni oni ustalić zakres działań i kompetencji, w przeciwnym przypadku w proces wspierania rodziny może wkraść się chaos. Bardzo istotnym partnerem, który powinien wspierać rodzinę, jest pracownik socjalny. Niejednokrotnie w naszych artykułach poruszałyśmy kwestie powiązań pomiędzy pracą socjalną a asystenturą. Nadal stoimy na stanowisku, że fakt, iż w rodzinie zafunkcjonował asystent rodzinny nie powinien z automatu ograniczać roli pracownika socjalnego do przyznawania świadczeń. Podobnie jak w przypadku współdziałania z kuratorem, bardzo istotnym jest, by określić obszary wzajemnych działań. Rodzina w naszym odczuciu powinna być, nim zostanie objęta działaniami asystenta rodziny, wsparta poprzez realizację pracy socjalnej. Zgodnie z duchem ustawy o wspieraniu rodziny i systemie pieczy zastępczej, rodzina otrzymuje asystenta, by wspierał ją w wypełnianiu funkcji opiekuńczo-wychowawczych. Wielokrotnie prezentowałyśmy stanowisko, że nim pracownik socjalny zawnioskuje o przyznanie asystenta, powinien określić, jakie działania podjął w ramach pracy socjalnej, jak również wykazać te, które będzie w rodzinie realizować. Jeśli w rodzinie występują problemy związane z ubóstwem, zadłużenia mieszkaniowe, nieuregulowane sprawy związane z wykorzystaniem uprawnień, np. w korzystaniu ze świadczeń rodzinnych i tym podobne, działania powinny być podjęte w ramach pracy socjalnej. Niedobrą praktyką jest często stosowana zasada, że od chwili wejścia asystenta rodziny do środowiska rola pracownika socjalnego ogranicza się jedynie do przyznawania świadczeń z pomocy społecznej. Celem wprowadzenia asystenta rodziny nie było stworzenie alternatywy dla działań pracy socjalnej, a jedynie zagospodarowanie obszarów przez nią nie objętych. Pracownik socjalny ze względu na specyfikę wykonywanych zadań i czas, jaki może przeznaczyć na interwencję socjalną, nie może prowadzić rodziny poprzez pracę nad budżetem, trening ekonomiczny, zwiększanie kompetencji opiekuńczo-wychowawczych, ale na pewno może pomóc rodzinie wyjść z problemów zadłużeń mieszkaniowych. I to nie tylko poprzez przyznanie świadczenia, ale również przez zapoznanie rodziny z możliwościami uzyskania oddłużenia mieszkania, jakie proponuje gmina. Praca socjalna i kompetencje pracownika socjalnego są jednym z bardzo istotnych zasobów, jakie w swojej pracy z rodziną powinien wykorzystywać asystent rodziny. W naszym odczuciu błędem jest niewykorzystywanie tego potencjału. Niejednokrotnie proponowałyśmy, by plany pracy z rodziną uwzględniały nie tylko działania rodziny i asystenta, ale również pracownika socjalnego. Stoimy na stanowisku, że w działaniach podejmowanych przez rodzinę i pracownika socjalnego opartych na kontrakcie socjalnym powinien uczestniczyć również asystent rodziny, a przynajmniej działania te powinny być wspólne ustalane, by znowu – jak w przypadku współpracy z kuratorem – nie doszło do sprzecznych oczekiwań i zobowiązań. 

System oświaty jako wsparcie działań

Następnym zasobem i obszarem do współpracy jest wsparcie, jakie rodzinie może i powinien zapewnić system oświaty. Nie chodzi tylko o możliwości korzystania przez rodziców ze wsparcia specjalistów, a przez dzieci z zajęć wyrównawczych czy rozwojowych. Podobnie, jak w przypadku współpracy asystenta rodziny z kuratorem, współpraca powinna rozpocząć się od określenia wzajemnych kompetencji i oczekiwań. Ciągle jeszcze zdarzają się sytuacje (trzeba przyznać, że coraz rzadziej), w których pracownicy systemu oświaty traktują asystenta rodzinny jak opiekuna prawnego dziecka. Do asystenta zgłaszają uwagi dotyczące niewłaściwego zachowania dzieci, a już kuriozalne jest, gdy oczekują, że asystent przejmie obowiązki szkoły dotyczące wsparcia dziecka w zakresie zajęć wyrównawczych.

Argumentem, jakim posługuje się system oświaty, przerzucając odpowiedzialność za dziecko na asystenta rodziny, jest często to, że rodzice biologiczni dziecka nie chcą się kontaktować ze szkołą. Zastanawiamy się, jak często ta niechęć rodziców jest spowodowana faktem, że na temat swojego dziecka słyszą tylko negatywne komunikaty. Kto z nas chciałby chodzić do miejsca, gdzie mówi się o nas (bo jak o dziecku, to i o rodzinie) tylko źle. Pragniemy podkreślić, że mamy świadomość, jak wielu profesjonalnie przygotowanych i po ludzku życzliwych ludzi pracuje w oświacie. Piszemy o tych przypadkach, gdy tak nie jest i jednocześnie chcemy wskazać, jak olbrzymim zasobem dla rodziny może być szkoła. Szczególnie wtedy, gdy uznaje swoją rolę nie tylko w przekazaniu dzieciom wiedzy teoretycznej, ale również tej najważniejszej – wiedzy o tym, jak żyć. To nauczyciel (oczywiście zaraz po rodzicach) kształtuje postawy dzieci, uczy ich co jest wartością....