Usamodzielnianie zaczynamy w dniu przyjęcia dziecka do pieczy

Kiedy zaczynam usamodzielniać biologiczne dzieci i na czym to polega? Kiedy i w jaki sposób powinnam myśleć o działaniach związanych z usamodzielnieniem młodzieży umieszczonej u mnie w pieczy zastępczej? Kto ma wpływ na usamodzielnienie się dziecka? Jaką rolę w tym procesie odgrywa opiekun zastępczy¹, jaką opiekun usamodzielnienia², a jaką PCPR? Jak można zdefiniować „sukces usamodzielnienia" i jak go zmierzyć? Z dużym zainteresowaniem przeczytałam raport NIK pt. Pomoc w usamodzielnianiu się pełnoletnich wychowanków pieczy zastępczej³, a w szczególności rozdział Podsumowanie wyników kontroli. Zanim odniosę się do uwag końcowych i wniosków NIK czytanych z perspektywy prawie trzech lat po publikacji raportu, opowiem na podstawie własnych doświadczeń i doświadczeń dzieci powierzonych, jak realizujemy „usamodzielnianie” w placówce typu rodzinnego „Mały Książę” w Krakowie⁴. 

Usamodzielnianie to proces

Jako rodzice nasze dzieci biologiczne usamodzielniamy od dnia ich narodzin. Każde działanie, które wykonujemy względem dziecka, każde zadanie, które stawiamy sobie i dziecku – to małe kroki do jego samodzielności. Dziecko w bezpiecznych warunkach podejmuje różne aktywności, których stopień trudności wzrasta wraz z jego indywidualnym tempem rozwoju. Być może z perspektywy wielu rodziców nigdy nie będzie takiego momentu, gdy powiedzą: „O, moje dziecko jest samodzielne, nie muszę go wspierać, nie muszę się martwić”. Jednak niezależnie od opinii dorosłych w tej kwestii – dzień usamodzielnienia następuje. 

Dla dziecka powierzonego dzień, w którym pojawia się w pieczy zastępczej, jest w pewnym sensie dniem jego ponownych narodzin. Dziecko przychodzi do nas z bagażem doświadczeń i nauk, które już pobrało w swoim życiu od osób, które powinny się nim opiekować, od których było zależne, z którymi dotychczas zamieszkiwało. Nie zmienia to jednak faktu, że w dniu przyjęcia przez nas dziecka do pieczy zastępczej rozpoczynamy z nim pracę nad usamodzielnieniem się.  

Tabela 1. Opracowanie własne na podstawie Informacji Rady Ministrów o realizacji w roku 2015 i 2016 ustawy o wspieraniu rodziny i systemie pieczy zastępczej (Dz. U. z 2016 r., poz. 575; Dz. U. z 2017 r., poz. 697 z późn. zm.)

Rok	Liczba pełnoletnich wychowanków w pieczy zastępczej	Liczba pełnoletnich wychowanków opuszczających pieczę
2012	8449	2849
2013	9568	3414
2014	10 455	3478
2015	11 351	3582
2016	12 153	3782

 

Opiekun zastępczy czy usamodzielnienia

Znaczącą rolę w procesie usamodzielnienia odgrywają opiekunowie zastępczy. Współpraca z nimi, wspólne podejmowanie aktywności i planowanie są bazą do opracowania planu usamodzielnienia. Zgodnie z art. 145 ust. 2 ustawy o wspieraniu rodziny i systemie pieczy zastępczej⁵ (dalej: ustawa), na rok przed osiągnięciem pełnoletności małoletni musi wskazać opiekuna usamodzielnienia, a na miesiąc przed sporządzić plan usamodzielnienia. Natomiast...