Zapobieganie agresji wobec małych dzieci – scenariusz

Najskuteczniejszą reakcją na istniejący problem przemocy wobec małych dzieci jest zawsze zapobieganie agresywnym zachowaniom dorosłych, jeszcze zanim one wystąpią. Jedną z form profilaktyki przemocy wobec dzieci jest zorganizowanie warsztatów dla młodych rodziców. 

Scenariusz warsztatów

1. Przywitanie się prowadzącego i uczestników zajęć. Prowadzący zaprasza uczestników do przedstawienia się i powiedzenia kilku słów o sobie, w szczególności o faktach związanych z rodzicielstwem (czy mają dzieci i w jakim wieku, płci, czy spodziewają się dziecka itp.). Trener zaznacza, że są to spotkania dla rodziców, których celem jest wzmocnienie dorosłych w ich naturalnych umiejętnościach rodzicielskich, a także przygotowanie ich na trudności, które mogą spotkać w relacji z dzieckiem.

2. Przedstawienie przez prowadzącego ramowego planu zajęć.

3. Utworzenie kontraktu, który zawiera podstawowe zasady wspólnej pracy na warsztatach, np. mówienie do siebie po imieniu, nieprzerywanie innym, unikanie oceniania siebie nawzajem, wyłączanie telefonów komórkowych w trakcie zajęć czy przychodzenie punktualnie itp. Zasady zostają spisane na arkuszu do flipchartu i powieszone w widocznym miejscu, a każdy z uczestników podpisuje je własnym nazwiskiem na znak przyjęcia ich do wiadomości.

4. Wprowadzenie trenera do ćwiczenia: Na początek chciałbym, żebyśmy wspólnie przyjrzeli się swoim skojarzeniom i wyobrażeniom na temat rodzicielstwa. Proszę państwa teraz o podzielenie się na dwie grupy względem płci (jeśli np. w warsztacie uczestniczą same kobiety, grupa dzieli się losowo na dwa zespoły). Grupę kobiecą proszę o spisanie na dużej kartce wszystkich skojarzeń, jakie powstają w was, kiedy myślicie „macierzyństwo”, a grupę mężczyzn – analogicznie – proszę o spisanie skojarzeń ze słowem „ojcostwo”.

Po upływie około 10 minut obie grupy proszone są o przeczytanie swoich zapisków, a trener i uczestnicy mogą komentować poszczególne punkty. Celem ćwiczenia jest pokazanie uczestnikom, że często jeszcze przed doświadczeniem rodzicielstwa mamy na jego temat pewne, nierzadko nieświadome, wyobrażenia. Warto je sobie uświadomić, ponieważ wtedy możemy się do nich racjonalnie odnieść, oceniając na przykład, na ile są realistyczne, a także zastanowić się, skąd biorą się w nas takie, a nie inne przekonania na ten temat. W trakcie omawiania ćwiczenia warto na bieżąco urealniać podawane przez klientów przykłady, a także pokazywać, jakie mogą być konsekwencje określonych przekonań, np. Kiedy macierzyństwo kojarzy nam się z poświęceniem, możemy czuć się sfrustrowani i źli, kiedy dziecko czegoś od nas potrzebuje. Może warto zobaczyć tę samą sytuację inaczej – taki maluszek ma tylko nas, byśmy mogli zaspokoić jego potrzeby, a uczucie, że potrafimy się o kogoś zatroszczyć, może być dla nas bardzo przyjemne. Jeśli jest dla nas ważne, żeby nie poświęcać się za bardzo, warto jeszcze przed narodzinami dziecka zastanowić się, jakie możemy mieć wsparcie od innych dorosłych.

5. We wprowadzeniu do kolejnego ćwiczenia trener pokazuje uczestnikom wydruk lub zdjęcie skanu mózgu w formie elektronicznej (link do witryny internetowej, z której można skorzystać, zamieszczono w bibliografii), które wskazuje różnice między przeciętnym mózgiem trzyletniego dziecka a mózgiem dziecka zaniedbanego: Oba zdjęcia przedstawiają mózg trzylatka. Jak państwo myślicie, z czego może wynikać różnica między tymi dwoma zdjęciami?.

Dopiero po burzy mózgów na ten temat prowadzący podaje informację, że mniejszy mózg należy do dziecka, które bardzo rzadko było brane na ręce, przytulane, w odpowiedni sposób nie były zaspokojone jego potrzeby emocjonalne, dostarczano mu mało bodźców zmysłowych, takich jak dotyk, zapach, ruch itp. Następnie trener proponuje uczestnikom przeprowadzenie burzy mózgów na temat „Czego potrzebuje mózg małego dziecka do prawidłowego rozwoju”. Członkowie grupy rysują symbolicznie kolejne propozycje na arkuszu flipchartu. Po wykonaniu ćwiczenia przez uczestników prowadzący komentuje lub uzupełnia odpowiedzi w oparciu o poniższą listę:

Dziecko w wieku od 0 do 3 lat do prawidłowego rozwoju potrzebuje:

• miłości, która jest okazywana przez ciepły dotyk, przytulanie, masowanie, mówienie do malucha, śpiewanie mu, kontakt wzrokowy, huśtanie, kołysanie, noszenie, spanie blisko dziecka itp.;
• poczucia bezpieczeństwa, które powstaje kiedy dorośli zaspokajają podstawowe potrzeby dziecka i gdy rodzice są dostrojeni do jego uczuć, np. przytulają, gdy się przestraszy, karmią, gdy jest głodne, przychodzą, gdy daje sygnały, że nie chce być samo, pomagają usnąć, gdy jest zmęczone itp. Bezpieczeństwo dziecku zapewnia również spokojna, przyjazna atmosfera w rodzinie, brak silnych, przedłużających się konfliktów, a także dostosowanie warunków panujących w domu do potrzeb malca (wyłączanie odbiornika TV, zaciemnianie pokoju, unikanie trzaskania czy nagłych krzyków itp.);
• stabilności/struktury, czyli w miarę spójnych, zrozumiałych zachowań rodziców, które dziecko do pewnego stopnia może przewidzieć, np. mama codziennie jest w domu, tato wychodzi do pracy; kiedy płaczę, to wiem, że mama albo tato do mnie podejdzie; kiedy upadnę, ktoś zawsze sprawdzi, czy nie potrzebuję pomocy itp.;
• stymulacji/zmiany/zabawy – np. zaspokajane przede wszystkim poprzez bawienie się z dzieckiem, wspólny śmiech, zapewnianie warunków do pełzania, raczkowania, biegania, skakania, oglądania książeczek, doświadczania różnych wrażeń, takich jak huśtanie się czy kopanie piłki;
• kontroli medycznej/specjalistycznej lub leczenia w razie potrzeby.

6. Wprowadzenie do ćwiczenia, np.: Proszę państwa o wzięcie sobie po kartce papieru i czegoś do pisania. Na kartkach narysujcie państwo koło, a pod spodem wypiszcie wszystkie potrzeby, jakie są dla was ważne. Mogą dotyczyć obszaru biologicznego, obszaru relacji z innymi ludźmi, emocjonalnego, kwestii rozwoju czy niezależności, potrzeby zabawy, zmiany, spokoju, odpoczynku, docenienia, bycia ważnym, bycia częścią wspólnoty, bycia kochanym, obdarzania miłością, wsparcia, zrozumienia itp. Następnie wybierzcie z tej listy te swoje potrzeby, które w waszym odczuciu możecie państwo zaspokoić w kontakcie z małym dzieckiem i umieśćcie je w kole – jakby to był tort, a poszczególne potrzeby kawałkami tortu – w takich proporcjach, jakie odpowiadają waszym zdaniem rzeczywistości, np. większy kawałek tortu to będzie potrzeba bliskości, a mniejszy potrzeba zabawy lub wyrażania czułości.

Po wykonaniu przez uczestników zadania prowadzący prosi o dobranie się w pary i opowiedzenie sobie nawzajem o wykonanej pracy. Trener podsumowuje, np.: Pamiętajcie państwo, że w rodzinie ważne jest zaspokajanie potrzeb wszystkich członków, nie tylko dzieci albo tylko dorosłych. W codziennym życiu zdarza się wiele sytuacji, w których wydaje nam się, że musimy wybierać między potrzebami swoimi i dziecka, i czasem, kiedy np. maluch budzi nas, bo jest głodny, w środku nocy, rzeczywiście stawiamy potrzebę jedzenia i bliskości malucha nad swoją potrzebę wypoczynku. Warto jednak pamiętać, że w wielu sytuacjach możemy szukać takiego rozwiązania, które pozwoli zadbać zarówno o dziecko, jak i o siebie. Możemy np. wziąć malucha na spacer do koleżanki, a niekoniecznie do parku, jeśli potrzebujemy z kimś dorosłym porozmawiać. Możemy posiłować się z dwulatkiem na dywanie, kiedy potrzebujemy relaksu, a dziecko chce naszej uwagi. Czy przychodzą Państwu na myśl inne przykłady takich rozwiązań, które pomagają zaspokoić potrzeby i dziecka, i opiekuna? Prowadzący zachęca uczestników do generowania jak największej liczby przykładów.

7. Wprowadzenie trenera, np.: Zdarza się, że jako rodzice jesteśmy zmęczeni, niewyspani, przeziębieni, albo po prostu przeciążeni opieką nad małym dzieckiem. Jak państwo myślicie, co nam, rodzicom, pomaga, żeby mimo tych niewygód chcieć zaspokajać potrzeby dziecka? Trener zaprasza rodziców do dyskusji na ten temat. Odpowiedzi uczestników mogą dotyczyć obszarów związanych z dbaniem rodzica o siebie, z pracą nad swoim sposobem myślenia, odwoływania się do wyższych wartości, szukaniem pomocy itp. Warto podkreślić, że wszystkie strategie, które działają w sposób uspokajający i wspierający umiejętności rodzicielskie, są warte zastosowania. Prowadzący uzupełnia jednak dyskusję o informacje dotyczące znaczenia więzi z dzieckiem w profilaktyce problemów w relacji z maluchem, np.: aby łatwiej nam, rodzicom, było opiekować się dzieckiem, nawet kiedy jest...