Trening asertywności

Odmawianie w wielu przypadkach jest oczywiście sposobem postępowania w zgodzie z samym sobą, ale nie jedynym. W zgodzie z samym sobą mogę postępować także dzięki umiejętności rozpoznawania i niepoddawania się wpływowi różnych manipulacji, nie pozwalając przy tym na naruszanie własnych granic. Definicja asertywności brzmiałaby więc następująco: asertywność, to umiejętność postępowania w zgodzie z samym sobą, bez pozwalania przy tym innym na naruszanie granic własnych i innych osób.
Asertywność nie jest schematem działania lub określonym zachowaniem. To szereg umiejętności psychologicznych, takich jak umiejętność:

• obrony swoich praw w relacjach społecznych: jeżeli przeszkadza ci, gdy ktoś (np. współpracownik) np. pali papierosa w twojej obecności – czy potrafisz zwrócić mu na to uwagę? Czy prosisz o cichszą rozmowę lub zmianę miejsca rozmowy, gdy przeszkadza ci ona w skupieniu na pracy? 
• obrony swoich praw w relacjach osobistych: czy odnosisz wrażenie, że inni ludzie nadużywają twojego zaufania i próbują tobą manipulować? Jeżeli ktoś zachowuje się wobec ciebie w sposób niesprawiedliwy lub krzywdzący –  czy zwracasz mu na to uwagę?
•  nawiązywania i podtrzymywania kontaktów towarzyskich: czy potrafisz (jesteś w stanie) rozpocząć rozmowę z obcą osobą? Czy sprawia ci trudność utrzymywanie kontaktu wzrokowego z osobą, z którą rozmawiasz?
• wyrażania i przyjmowania krytyki oraz pochwał: czy wiesz jak się zachować kiedy ktoś cię chwali w pracy? Czy masz trudności w wyrażaniu krytycznych uwag wobec swoich współpracowników, klientów?
• wyrażania własnych opinii: czy decydujesz się wyrazić swój pogląd, gdy okazuje się, że w toczącej się dyskusji masz odmienne zdanie? Czy potrafisz bronić swojego zadania w sytuacji, gdy ktoś próbuje je podważyć?
• wyrażania swoich potrzeb i proszenia o pomoc: czy potrafisz poprosić nieznajomą osobę o udzielenie pomocy? Jak często prosisz znajomych, przyjaciół, członków rodziny o przysługę, pomoc? 
•  publicznego występowania: czy sprawia ci kłopot występowanie przed większym gronem osób? Czy odczuwasz duże skrępowanie podczas publicznych wystąpień? 
• wyrażania uczuć: czy potrafisz być otwarty i szczery w wyrażaniu ciepła, sympatii wobec mężczyzn/kobiet? Czy potrafisz być otwarty i szczery w wyrażaniu niezadowolenia i złości wobec mężczyzn/kobiet? Czy często zdarza ci się unikać pewnych ludzi lub sytuacji z obawy przed własnym zakłopotaniem?

Różne typy zachowań

Każdy z nas może zaprezentować następujące typy zachowań:

• asertywne – szukanie porozumienia przy poszanowaniu swojej osoby,
• uległe – oznaczające tendencję do ucieczki, do przyjmowania narzuconego zdania,
• agresywne – oznaczające tendencję do walki, do narzucania swojej opinii w sposób bez sprzeciwu, zbyt mocno, bez poszanowania adresata.

Zachowania uległe i agresywne to te najbardziej instynktowne, wyrażane w obliczu problemów i zagrożenia. Jednak ucieczka lub atak są nieefektywne z punktu widzenia porozumiewania się, komunikowania. Najlepszym wyjściem jest środek, czyli właśnie postawa asertywna.

Reakcje uległe polegają na podporządkowaniu się formułowanym w stosunku do nas oczekiwaniom. Nie chodzi tu o każde oczekiwania, ale takie, które w sposób manipulacyjny przekraczają nasze granice. Zachowania uległe mogą pojawić się w różnych układach społecznych. Najczęściej spotykamy je tam, gdzie istnieje hierarchia władzy: podwładni często ujawniają zachowania uległe względem swoich przełożonych, choć zdarzają się także sytuacje odwrotne – przełożony jest uległy wobec swoich podwładnych. Uległość może pojawić się także w relacjach między współpracownikami tej samej organizacji lub w relacjach pracownik organizacji – klient/petent.

Uległość pojawia się jako reakcja na przekroczenie psychologicznych granic przez inne osoby, w celu przeciwdziałania eskalacji konfliktu lub agresji.

Reakcje bierno-agresywne lub agresywne na sytuację przekraczania granic prowadzą z kolei do eskalacji konfliktu, pogorszenia relacji lub przekroczenia granic osoby, która formułuje w stosunku do nas oczekiwania przekraczające granice relacji. Chodzi tu zarówno o wszelkie formy agresji słownej, biernego oporu – agresywnego, niereagowania na formułowane oczekiwania, jak i posługiwanie się manipulacyjnymi technikami w stosunku do osoby, która wydaje się przekraczać granice. Przykłady takich zachowań można mnożyć: obrzucenie obelgami znajomego, który po raz kolejny chce od nas pożyczyć pieniądze, ignorowanie telefonów od klienta, który najprawdopodobniej chce pomocy wykraczającej poza zakres obowiązków pracownika. Przekraczanie granic drugiej osoby (zwłaszcza w przypadku reakcji bierno-agresywnych), nawet w reakcji na jej zachowania manipulacyjne, nie ma nic wspólnego z asertywnością. Podobnie sprawa będzie się miała z artykułowaniem własnych oczekiwań w stosunku do innych. Dlatego asertywnymi będziemy określać takie zachowania wobec innych osób, które pozwalając na zachowanie własnych oczekiwań, nie będą naruszały cudzych granic.

Osoba uległa

Dlaczego osoby bierne zachowują się ulegle?

• boją się utraty aprobaty ze strony innych,
• boją się reakcji innych,
•  uważają, że jest to właściwe, grzeczne zachowanie,
• chcą uniknąć konfliktów,
• chcą manipulować innymi.

Co ryzykują?

• utratę poczucia własnej wartości,
• poczucie krzywdy, złość, frustrację,
• zachęcanie innych do dominacji,
• wybuch agresji spowodowany kumulacją uczuć.

Człowiek ten rezygnuje ze swoich praw, kiedy zachodzi konflikt między jego pragnieniami a pragnieniami innych. Zazwyczaj nie mówi co czuje i myśli. Często te emocje zostawia w sobie, „dusi” się, co prowadzi do gromadzenia się niepokoju lub złości. Osoba bierna czuje się często przygnębiona brakiem możliwości wypowiedzenia swojego zdania, brakiem możliwości wpływu na pewne sytuacje. A w otoczeniu może funkcjonować jako ta, która nic nie robi i nie ma nic do powiedzenia. 

Inną formą postawy uległej jest postawa uległo-agresywna. Taka osoba postępuje nie wprost. O swoich potrzebach komunikuje poprzez aluzje, sarkazm, zachowanie typu wymowne milczenie, spóźnianie się, niedbałe wykonanie pracy. Oczywiście nie powie konkretnie o co chodzi, daje sygnały dla otoczenia. Często posiada w sobie pokłady frustracji i krzywdy.

Osoba agresywna

Człowiek agresywny broni swoich praw kosztem praw innych ludzi. Osoba ta dąży do realizacji swoich celów, nie licząc się ze zdaniem innych, a agresja przynosi w konsekwencji negatywne efekty. Przede wszystkim wywołuje postawę wrogości.

Osoby agresywne – dlaczego zachowują się agresywnie?

• boją się, że nie dostaną tego, czego chcą,
• nie wierzą w samych siebie,
• wcześniej takie zachowanie okazywało się skuteczne,
• chcą zwrócić na siebie uwagę,
• chcą zademonstrować swoją władzę,
• chcą wyładować złość (będącą często wynikiem nierealnych oczekiwań),
• chcą manipulować innymi.

Co ryzykują?

• konflikty w stosunkach z innymi ludźmi,
•  utratę szacunku dla samego siebie,
• utratę szacunku dla innych,
•  utratę sympatii dla naszej osoby,
• silny stres,
• pojawienie się przemocy,
• rezultaty przeciwne do zamierzonych.

Manipulacja

Odrębny typ stanowią osoby manipulujące. Każda z opisanych postaw może objawiać się cechami manipulacji. Jest to postawa negatywna, wyróżniająca się czynnikami:

• brak pewności siebie i niska samoocena,
• brak szacunku do siebie oraz innych ludzi,
• podejrzliwość i niedowierzanie w stosunku do motywów działań otoczenia,
• negatywne myśli i uczucia na temat innych osób oraz własnego „ja”,
• duża ostrożność w stosunku do innych,
• nieuczciwość i brak szczerości,
• zniekształcanie znaczeń cudzych wypowiedzi,
• podawanie w wątpliwość poczucia godności innych ludzi,
• depresja i brak motywacji.

Osoba asertywna

Człowiek asertywny sam decyduje czego potrzebuje oraz planuje odpowiedni sposób oddziaływania na inne osoby. Osoba asertywna tak kieruje swoim zachowaniem, aby najlepiej dostosować się do zastanej...