Szpital a OPS
Klucz do udanej współpracy na linii pracownik socjalny zatrudniony w szpitalu a OPS

Zgodnie z art. 120 ustawy o pomocy społecznej, pracowników socjalnych, oprócz OPS-ów, mogą również zatrudniać inne instytucje do wykonywania zadań tych jednostek w zakresie pomocy społecznej. W szczególności mogą to być jednostki organizacyjne właściwe w sprawach zatrudnienia i przeciwdziałania bezrobociu, szpitale, zakłady karne, organizacje pozarządowe, którym zlecono wykonywanie niektórych zadań w zakresie pomocy społecznej, a także jednostki realizujące zadania określone w ustawie o wspieraniu rodziny i systemie pieczy zastępczej. Kwalifikacje pracownika socjalnego zatrudnionego w takiej placówce, niezależnie od jej rodzaju, muszą odpowiadać tym, które określone zostały w art. 116 ustawy o pomocy społecznej. Natomiast zakres zadań tego pracownika uzależniony jest od charakteru jednostki, w której jest on zatrudniony. 

Pracownik socjalny w szpitalu

Zgodnie z ustalonym i prezentowanym przez większość placówek opieki zdrowotnej zatrudniających pracowników socjalnych stanowiskiem, nadrzędnym celem pracy socjalnej w szpitalu jest zabezpieczenie zaspokojenia podstawowych potrzeb bytowych pacjenta, ze szczególnym uwzględnieniem zapewnienia poczucia bezpieczeństwa pacjentowi oraz jego rodzinie, udzielanie merytorycznego wsparcia w trudnych sytuacjach życiowych. Pracownik socjalny współpracuje  z  interdyscyplinarnym zespołem  terapeutycznym (lekarz, pielęgniarka, psycholog, pedagog itd.)  w celu  całościowego podejścia do problemów zdrowotnych  pacjenta w kontekście uwarunkowań społeczno-opiekuńczych.

Z punktu widzenia procedur w pomocy społecznej niewątpliwie pozytywną zmianą, która zaszła w ostatnich latach, jest coraz większy odsetek szpitali zatrudniających pracowników socjalnych, ponieważ stanowią oni (a przynajmniej powinni) swoisty „łącznik” pomiędzy OPS a szpitalem oraz przede wszystkim pacjentem szpitala, który działań ze strony pomocy społecznej wymaga.

Do najczęściej wymienianych w zakresach czynności zadań pracownika socjalnego w szpitalu należy:

• przeprowadzanie wywiadów z pacjentami w celu rozpoznania jego sytuacji socjalno-bytowej oraz sytuacji po opuszczeniu szpitala,
• przeprowadzanie wywiadów z rodziną pacjenta w celu rozpoznania sytuacji socjalno-bytowej pacjenta po zakończeniu hospitalizacji,
• zbieranie informacji na temat funkcjonowania pacjenta i jego rodziny w środowisku od służb socjalnych (ośrodki pomocy społecznej),
• stawianie diagnozy społecznej pacjenta,
• utrzymanie stałego kontaktu z rodziną pacjenta podczas jego hospitalizacji,
• udzielanie informacji dotyczących procedur kierowania do ZOL, DPS, środowiskowych domów samopomocy,
• wyszukiwanie zakładów opiekuńczo-leczniczych, zakładów pielęgnacyjno-opiekuńczych, placówek rehabilitacyjnych posiadających wolne miejsca lub najszybszy dostęp do świadczeń,
• kompletowanie dokumentów dotyczących umieszczenia pacjenta w domach pomocy społecznej, zakładach leczniczo-opiekuńczych, środowiskowych domach samopomocy, mieszkaniach chronionych,
• występowanie w imieniu pacjentów do ośrodków pomocy społecznej o przyznanie zasiłków stałych, okresowych i celowych oraz usług opiekuńczych,
• informowanie o możliwości pozyskania świadczeń pieniężnych z innych instytucji,
• udzielanie pomocy osobom bezdomnym (informowanie o możliwości umieszczenia w schroniskach, noclegowniach itp.),
• podejmowanie działań zmierzających do ustalenia tożsamości pacjentów NN (kontakt z policją, ośrodkiem pomocy społecznej, szpitalami, pogotowiem ratunkowym, strażą miejską),
• nawiązanie kontaktu z instytucjami użyteczności publicznej, organizacjami pozarządowymi, samorządowymi, NFZ w sprawach socjalnych, zawodowych i rodzinnych pacjentów,
• wystąpienie o przyznanie pacjentowi prawa do świadczeń zdrowotnych finansowanych ze środków publicznych,
• informowanie o innych możliwościach pozyskania ubezpieczenia zdrowotnego,
• informowanie o możliwościach uzyskania przez pacjenta dofinansowania do sprzętu rehabilitacyjnego, środków pomocniczych, likwidacji barier architektonicznych.

Oczywistym jest (choć czasem pojawia się to zadanie w zakresach czynności), że pracownik socjalny szpitala nie będzie mógł kierować wniosków do powiatowego zespołu ds. orzekania o niepełnosprawności, bo jest to ustawowo zarezerwowane dla OPS-u, ale już zawiadomienie właściwego OPS-u o takiej konieczności będzie ze wszech miar wskazane.

Dlatego bardzo istotne jest, aby umieć rozgraniczyć zakresy działania pracowników socjalnych zatrudnionych w OPS-ach i w szpitalach, a nade wszystko stworzyć taką płaszczyznę współpracy pomiędzy tymi instytucjami, aby odbywało się to z korzyścią dla każdej z nich i prowadziło do właściwego zadbania o pacjenta.

 

Pracownik socjalny w szpitalu a zatrudniony w OPS 

Zakres działań pracownika socjalnego zatrudnionego w szpitalu powinien być ograniczony przede wszystkim do sfery pracy socjalnej z pacjentem i jego rodziną. 
Ograniczeniu wynikającemu z przepisów ustawy o pomocy społecznej podlega zawieranie w zakresach czynności pracownika socjalnego zatrudnionego w szpitalu zadania polegającego na występowaniu w imieniu pacjentów do ośrodków pomocy społecznej o przyznawanie świadczeń z pomocy społecznej. Generalną zasadą jest, iż postępowanie wszczyna się na pisemny wniosek osoby zainteresowanej. Wystąpienie do OPS-u w imieniu pacjenta bez jego wyraźnej zgody stanowi swoiste naruszenie art. 102 ust. 1 ustawy o pomocy społecznej. Zgodnie z powołanym artykułem, świadczenia z pomocy społecznej są udzielane na wniosek osoby zainteresowanej, jej przedstawiciela ustawowego albo innej osoby, za zgodą osoby zainteresowanej lub jej przedstawiciela ustawowego. W związku z powyższym, pracownik socjalny szpitala zobowiązany jest przed wystąpieniem w imieniu pacjenta do OPS-u uzyskać zgodę osoby zainteresowanej lub jej przedstawiciela ustawowego. Powyższe zasady nie będą miały zastosowania, jeżeli w ocenie pracownika socjalnego należałoby przyznać pomoc pomimo braku wniosku lub zgody pacjenta – wówczas bowiem może on zawiadomić OPS o okolicznościach uzasadniających przyznanie pomocy z urzędu, co pozostaje w zgodzie z art. 102 ust. 2 ww. ustawy.

Zakres czynności pracownika socjalnego szpitala w świetle udzielenia świadczeń z pomocy społecznej powinien ograniczyć się do przyjęcia podania lub uzyskanie zgody (ewentualnie zawiadomienia OPS o okolicznościach uzasadniających udzielenie pomocy z urzędu), zebrania dokumentacji dotyczącej sytuacji dochodowej i przeprowadzenia wywiadu środowiskowego, a nadto do poinformowania pacjenta o przysługujących mu świadczeniach, jeśli nie zna on swoich uprawnień.

Drugim, jakże ważnym aspektem postępowania, jest ustalenie sytuacji dochodowej osób wspólnie gospodarujących z pacjentem. Dobrą praktyką byłoby skontaktowanie się z pracownikiem OPS-u  celem uzyskania informacji o pacjencie – być może jest on instytucji znany, więc nie trzeba będzie pozyskiwać od innych podmiotów informacji, które organ już posiada; natomiast jeśli osoba nie jest klientem pomocy społecznej, daje to sygnał pracownikom OPS-u o konieczności podjęcia dodatkowych działań, których nie przedsięwziął jeszcze pracownik socjalny szpitala. Po zebraniu dokumentacji pracownik socjalny szpitala powinien odesłać dokumenty do OPS-u z adnotacją „do podjęcia decyzji przez właściwy dla strony OPS”. Po otrzymaniu dokumentacji pracownik socjalny OPS-u, po przeprowadzeniu analizy zebranej dokumentacji, powinien dokonać jej uzupełnienia o dane, które w jego ocenie są niezbędne do wydania decyzji administracyjnej. 

Opisane działania pracownika socjalnego szpitala mają istotne znaczenie zwłaszcza w odniesieniu do osób bezdomnych, którym szpital udziela krótkotrwałych świadczeń. Największym problemem w sytuacji udzielenia tych świadczeń osobie nieposiadającej miejsca zamieszkania jest późniejsze jej poszukiwanie w celu przeprowadzenia rodzinnego wywiadu środowiskowego. W większości przypadków kończy się to niemożliwością przeprowadzenia tego wywiadu. Tymczasem przeprowadzenie go w sposób w miarę pełny w szpitalu znacznie usprawniłoby pracę OPS-u, a nadto umożliwiłoby szpitalowi pewne i szybsze rozliczenie się za udzielone świadczenie z NFZ w sytuacji, gdy pacjent nie jest objęty ubezpieczeniem zdrowotnym. Dodatkowo pracownik socjalny szpitala – po zdiagnozowaniu potrzeb pacjenta – może, a nawet powinien, uruchomić inne ścieżki wsparcia, np. jeśli wiadomo, że pacjent będzie osobą niepełnosprawną, może nawiązać kontakt z doradcą ds. osób niepełnoprawnych odpowiedniego powiatu, by udzielić mu wsparcia z PEFRON-u; w różnych sytuacjach kryzysowych może zorganizować wsparcie ze strony psychologa, czyli zaangażować ośrodek interwencji kryzysowej. Wskazane byłoby, aby pracownik socjalny szpitala posiadał wiedzę o działających organizacjach pozarządowych i zakresie ich zadań statutowych, bo może niezbędną pacjentowi pomoc można byłoby uzyskać od tych podmiotów. 

Szczególna procedura – potwierdzenie prawa do świadczeń opieki zdrowotnej na 90 dni

Uregulowana przepisami art. 54 ustawy o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych procedura potwierdzenia prawa do tych świadczeń opiera się na decyzji administracyjnej wydawanej przez właściwy organ – wójta (burmistrza, prezydenta miasta) – gminy właściwej ze względu na miejsce zamieszkania świadczeniobiorcy, po przeprowadzeniu postępowania administracyjnego.

Postępowanie takie wszczyna się na wniosek bądź z urzędu. Uprawnionym do złożenia wniosku jest sam zainteresowany, oddział wojewódzki NFZ, a w przypadku stanu nagłego – ZOZ udzielający świadczenia. 

Dokument potwierdzający prawo do świadczeń winien zawierać wszystkie elementy, które przepisy k.p.a. przewidują dla decyzji administracyjnej, a nadto – PESEL świadczeniobiorcy. Decyzje wydaje się po przeprowadzeniu rodzinnego wywiadu środowiskowego i postępowania dowodowego, w którym świadczeniobiorca przedłoży dowody potwierdzające posiadanie obywatelstwa polskiego, zamieszkiwania na terytorium RP oraz spełnianie kryterium dochodowego. Zgodnie bowiem z art. 54, potwierdzeniem objąć można wyłącznie osobę, o której mowa w art. 2 ust. 1 pkt 2 tej ustawy, tj. osobę nieposiadającą tytułu ubezpieczenia, posiadającą miejsce zamieszkania na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, która ma obywatelstwo polskie lub uzyskała w Rzeczypospolitej Polskiej status uchodźcy lub ochronę uzupełniającą, lub zezwolenie na pobyt czasowy udzielone w związku z okolicznością, o której mowa w art. 159 ust. 1 pkt 1 lit. c lub d ustawy z dnia 12 grudnia 2013 r. o cudzoziemcach, spełniającą kryterium dochodowe, o którym mowa w art. 8 ustawy z dnia 12 marca 2004 r. o pomocy społecznej, co do której nie stwierdzono okoliczności, o której mowa w art. 12 tej ustawy (dysproporcja między udokumentowaną wysokością dochodu a sytuacją majątkową osoby lub rodziny). Organ na podstawie wywiadu środowiskowego i innych dowodów ma obowiązek stwierdzić spełnianie kryterium dochodowego oraz brak dysproporcji pomiędzy udokumentowaną wysokością dochodu a sytuacją majątkową świadczeniobiorcy lub jego rodziny. Jest to konieczne z punktu widzenia spełniania przez świadczeniobiorcę warunków do przyznania mu takiego uprawnienia wymienionych enumeratywnie w art. 54 ust. 3 ustawy. Decyzja ważna jest przez okres 90 dni od dnia złożenia wniosku, w przypadku udzielenia świadczeń w stanie nagłym – od dnia udzielenia świadczenia, a w razie postępowania prowadzonego z urzędu – od dnia określonego w decyzji organu. Decyzję doręcza się świadczeniobiorcy, świadczeniodawcy – w razie gdy to ZOZ jest wnioskodawcą; a w przypadku gdy decyzja wydana została z urzędu bądź na wniosek oddziału NFZ – także temu oddziałowi. Jeśli organ po przeprowadzeniu postępowania stwierdzi, że osoba, w stosunku do której prowadzone jest to postępowanie, nie spełnia któregokolwiek warunku wymienionego w art. 54 ust. 3, należy wydać decyzję odmowną (a w przypadku postępowania wszczętego z urzędu – decyzję o umorzeniu postępowania z uwagi na jego bezprzedmiotowość). Dodatkowo podkreślić należy, że skorzystanie z uprawnienia do bezpłatnych świadczeń opieki zdrowotnej jest ostatecznością – przyznaje się je jedynie w takiej sytuacji, w której osoba nie ma żadnych innych możliwości skorzystania z objęcia ubezpieczeniem zdrowotnym. Stanowisko takie znajduje swoje uzasadnienie w utrwalonym orzecznictwie  sądów administracyjnych (patrz: wyrok WSA w Łodzi z dnia 29 kwietnia 2010 r., sygn. akt: III SA/Łd 111/10, wyrok NSA z dnia 19 lutego 2013 r., sygn. akt: I OSK 1517/12).

 

Organ uprawniony do wydania decyzji

Z treści art. 54 ust. 1 ustawy wynika, że decyzję potwierdzającą prawo do świadczeń opieki zdrowotnej wydaje wójt (burmistrz, prezydent) gminy właściwej ze względu na miejsce zamieszkania świadczeniobiorcy. Z reguły ustalenie miejsca zamieszkania nie nastręcza trudności, ale zdarzają się sytuacje, w których budzi to wątpliwość. W sporach o właściwość pomiędzy organami właśnie takie ustalenia są kluczową kwestią, którą zajmują się organy orzekające. Podkreślić należy, że miejsca zamieszkania nie należy utożsamiać z adresem zameldowania. Choć w świetle obowiązującego prawa powinny być one tożsame, to nie zawsze tak jest. Zameldowanie to czynność o charakterze administracyjnym, natomiast miejsce zamieszkania należy ustalać w oparciu o przepis art. 25 Kodeksu cywilnego. Dopiero w razie braku przesłanek płynących z uregulowań tego przepisu, można przejść na grunt k.p.a. W tym miejscu na uwagę zasługuje choćby postanowienie NSA z dnia 21 czerwca 2013 r., sygn. akt: I OW 39/13, w którym sąd ten stwierdził: „Miejscem zamieszkania dorosłej osoby fizycznej, wedle brzmienia tego przepisu, jest miejscowość, w której przebywa ona z zamiarem stałego pobytu. Decydujące dla oceny spełnienia tej przesłanki są dwa czynniki: fakt przebywania w danym miejscu i zamiar stałego pobytu”. Nale...