Deinstytucjonalizacja pieczy zastępczej
Dokąd zmierzamy?

W kwietniu 2017 r. została opublikowana Informacja o wynikach kontroli Najwyższej Izby Kontroli „Działania powiatów w zakresie tworzenia i wsparcia rodzin zastępczych”¹ (dalej: Informacja). NIK prowadził kontrolę w okresie od maja do sierpnia 2016 r. w 24 PCPR-ach i MOPS-ach. Kontrolą objęto lata 2013–2015 oraz rok 2016 do czasu jej zakończenia. 

Kontrolujący dokonali oceny: 

• rozeznania przez powiat aktualnych i przyszłych potrzeb w zakresie rodzinnej pieczy zastępczej,
• skuteczności podejmowanych przez powiat działań dla pozyskania kandydatów do pełnienia funkcji rodzica zastępczego i ich przygotowania gwarantującego odpowiedni standard usługi, 
• prawidłowości i skuteczności kierowania dzieci do rodzinnej pieczy, finansowania ich pobytu i sprawowania nadzoru. 

Na potrzeby kontroli zasięgnięto również informacji w 43 innych powiatowych centrach i 9 urzędach wojewódzkich. Ponadto przeprowadzono anonimowe badanie ankietowe wśród osób prowadzących rodzinne formy pieczy i uzyskano 227 odpowiedzi zwrotnych. 

Ogólne wnioski z kontroli

W ocenie NIK system pozyskiwania kandydatów do prowadzenia rodzinnych form pieczy zastępczej oraz wsparcia już funkcjonujących rodzin jest niewydolny, co powoduje umieszczanie dzieci w pieczy zastępczej ponad limit miejsc zarówno w formach rodzinnych, jak i instytucjonalnych. W 82% powiatów objętych kontrolą wskazywano na niedobór zawodowych form rodzinnej pieczy, a jedynie w 3 z 24 kontrolowanych powiatów udało się pozyskać liczbę rodzin odpowiadającą limitowi określonemu w trzyletnich Programach Rozwoju Pieczy. Np. w 2015 roku w jednostkach objętych kontrolą planowano utworzyć 174 rodziny zastępcze, a udało się utworzyć jedynie 57 rodzin (32,8%)². Tym samym, mimo ponad sześciu lat obowiązywania ustawy o wspieraniu rodziny i systemie pieczy zastępczej³ (dalej: u.w.r.), efekt deinstytucjonalizacji pieczy zastępczej, czyli rozwoju form rodzinnych kosztem miejsc w instytucjonalnej pieczy, nie jest widoczny w takim stopniu, w jakim oczekiwano. Warto zwrócić uwagę, że założenia ustawy o wspieraniu rodziny i systemie pieczy zastępczej wypełniają zalecenia Europejskiej Grupy Ekspertów ds. Przejścia od Opieki Instytucjonalnej do Opieki Świadczonej na Poziomie Lokalnych Społeczności działającej przy Komisji Europejskiej odnośnie deinstytucjonalizacji⁴. Tabele 1 i 2 przedstawiają dane MRPiPS, dotyczące liczby dzieci umieszczonych w pieczy w latach 2012––2015 oraz liczbę podmiotów rodzinnych form pieczy w tym samym okresie. Niestety porównując dane, widać, że liczba dzieci umieszczonych w 2015 roku w instytucjonalnych formach pieczy w porównaniu z 2012 rokiem wzrosła o 1,72%, natomiast liczba dzieci umieszczonych w 2015 roku w rodzinnych formach pieczy spadła o 1,55%. Zatem odnotowana tendencja jest odwrotna do zak...