161
Wsparcie pacjentów i ich rodzin w chorobie onkologicznej jest istotne i złożone. Wymaga wiedzy, zaangażowania, uważności i wyczucia.
Pomoc oferowana chorym na raka ma charakter interdyscyplinarnego wsparcia. Korzysta ona z dorobku naukowego, doświadczenia klinicznego, m.in. psychologii, onkologii, psychiatrii i medycyny paliatywnej.
Sposoby i zakres wsparcia pacjentów chorych onkologicznie uzależnione są oczywiście od poziomu ich samoświadomości, sygnalizowanych potrzeb i kondycji psychofizycznej. Te z kolei powiązane są ściśle ze stopniem zaawansowania choroby i leczenia przeciwnowotworowego. Pacjent, który znajduje się na początku ścieżki leczenia, będzie miał zwykle odmienne potrzeby od chorego w zaawansowanej fazie procesu nowotworowego; inaczej też będzie postrzegał swoją sytuację zdrowotną.
Wpływ diagnozy choroby onkologicznej na funkcjonowanie emocjonalno-poznawcze
Diagnoza raka, a także informacje o postępującym procesie chorobowym, wywołują zwykle u pacjentów silne reakcje i napięcia emocjonalne. Te z kolei nierzadko prowadzą do zaburzeń poznawczych i uruchomienia różnych mechanizmów obronnych. Znana szwajcarska psychiatra i działaczka na rzecz ruchu hospicyjnego Elizabeth Kubler-Ross wyróżniła 5 faz reakcji psychologicznych w życiowych sytuacjach kryzysowych, w tym na wiadomość o zmianach nowotworowych u pacjentów. Wyróżnione etapy mogą być pomocne w zrozumieniu stanu psychicznego chorego i jego zachowań. Fazy te nie muszą przebiegać w takiej kolejności, jak tu podajemy. Mogą także mieć zróżnicowaną dynamikę i czas trwania. Niektóre z nich mogą się w ogóle nie pojawić. Inne, np. gniew, bunt czy depresja mają prawo wystąpić ponownie w sytuacji zaostrzenia się objawów choroby.
Pięć faz reakcji psychologicznych na chorobę nowotworową i jej progresję
1. Zaprzeczanie i wypieranie
Informacja o chorobie, także jej postępującym procesie, nierzadko wywołuje szok emocjonalny. U pacjenta pojawia się niedowierzanie w słowa lekarza: „to nie może być prawda...”. Wiadomość o stanie zdrowia wydaje się nie dotyczyć pacjenta. Myślenie o pomyłce w diagnozie jest naturalnym zjawiskiem. Najczęściej przejściowym. Potrzebnym na uspokojenie się i uporządkowanie myśli, aby w rezultacie zebrać siły do leczenia i skonfrontować się z tym, co niesie choroba.
Wskazówki – jak postępować na tym etapie z pacjentem?
Zachowaj uważność i zainteresowanie pacjentem. Nie podważaj jego słów. Daj czas pacjentowi i bądź czujny aż zaprzeczanie ustąpi miejsca przyjęciu do świadomości faktu choroby. Jeśli to nie nastąpi, skonsultuj się z psychologiem lub/i lekarzem prowadzącym chorego i poinformuj o swoich obserwacjach.
2. Bunt, gniew, pytanie „dlaczego ja?”
W tej fazie pacjent zwykle sygnalizuje złość skierowaną na personel medyczny, rodzinę, Boga czy los w ogóle. Bywa, że odmawia współpracy. W tym czasie najczęściej narastają lęk i niepokój, a zachowania pacjenta są wynikiem niewystarczających możliwości radzenia sobie ze świadomością przewlekłej choroby. Zdarza się, że chory snuje domysły co do następstw choroby i leczenia; unika racjonalnych rozmów z lekarzem. Bardzo ważne są w tej fazie zrozumienie i wyrozumiałość dla pacjenta ze strony otoczenia. Istotne jest, by bliscy mieli umiejętność niepodsycania konfliktów, o które w tej fazie bardzo łatwo
Wskazówki – jak postępować na tym etapie z pacjentem?
Wsłuchaj się w to, co mówi pacjent. Uszanuj jego punkt widzenia. Zorientuj się, co wie na temat swego stanu zdrowia od lekarza, a co jest jego domysłem, dopowiedzeniem czy interpretacją.
Nie staraj się samodzielnie, na siłę, wyprowadzać pacjenta z błędnego procesu poznawczego. Zasygnalizuj swoje spostrzeżenia, np.; „słyszę, że w pana słowach jest wiele domysłów na temat choroby i leczenia, a mało/brak faktów i informacji przekazanych od lekarza”.
Taktownie zaproponuj pacjentowi, aby raz jeszcze porozmawiał ze swoim lekarzem i dopytał o ważne dla niego kwestie, np. „może warto, aby pan przy najbliższej wizycie u swego lekarza porozmawiał na nurtujące tematy. Snucie domysłów często wprowadza w błąd i wywołuje przykre stany emocjonalne”.
Jeśli zaobserwujesz nagromadzenie u pacjenta silnych emocji, np. złości, możesz w taktowny sposób zaproponować pomoc psychologiczną, np.: „widzę, że jest panu bardzo trudno w tej sytuacji; przeżywa pan silne emocje; to musi być niełatwe. Domyślam się, że pozostawanie samemu z tak silnymi uczuciami rodzi poczucie jeszcze większej złości i osamotnienia. Myślę, że warto byłoby zadbać o siebie i przy wsparciu np. psychologa zrozumieć i oswoić przykre emocje”.
Wsparcie specjalistyczne w wielu placówkach onkologicznych kierowane jest nie tylko do pacjenta – także jego bliskich. Zwykle potrzebne jest skierowanie od lekarza prowadzącego. Warto zasięgnąć informacji w placówce, w której pracujesz. W zależności od miejsca mogą obowiązywać odmienne zasady kierowania pacjentów i ich bliskich do specjalistów.
3. Targowanie się
To etap podejmowania negocjacji przez chorego; próba odsunięcia świadomości własnej śmiertelności na bok. Pacjent zwykle obiecuje sobie i rodzinie, że zaniecha pewnych działań czy czynności, które uznał za destrukcyjne. Na przykład może zapewniać, że przestanie przedkładać czas pracy nad ten spędzony z rodziną lub rzuci palenie. Zrobi wiele, zrezygnuje z istotnych dotąd dla niego czynności, żeby wyzdrowieć. Akty składania obietnic mogą być związane z przeżywanym przez pacjenta poczuciem winy, a próby dotrzymania ich z uczuciem frustracji. Chory zazwyczaj dąży do samodzielnego rozwiązania swoich trudności. Może pojawić się niechęć, wstyd przed kontaktem ze specjalistą, jakim jest psycholog czy psychiatra.
Wskazówki – jak postępować na tym etapie z pacjentem?
Jeśli zauważysz, że pacjent boryka się z trudnościami emocjonalnymi, w zakresie porozumiewania z bliskimi albo rzucenia lub zminimalizowania swych nałogów, możesz taktownie zaproponować wsparcie specjalistyczne. Konsultacja psychologiczna, psychiatryczna albo ze specjalistą poradni nikotynowej mogłaby okazać się pomocna.
Jeśli dostrzeżesz, że pacjent wstydzi się swych „słabości”, warto go wesprzeć informacją, że „to naturalne i ludzkie mieć trudności; siłą człowieka jest szukać i przyjmować wsparcie z różnych źródeł”. Trudności emocjonalne w jego sytuacji nie świadczą o chorobie psychicznej, a jedynie o kryzysie psychologicznym wywołanym zagrożeniem zdrowia i życia przez chorobę nowotworową; choć są nieprzyjemne – są naturalne.
4. Depresja
W tej fazie pacjent przeżywa smutek, żal z powodu różnych strat, m.in.:
- dotychczasowego zakresu sprawności,
- niezależności,
- dotychczasowego wizerunku (np. z powodu deformacji ciała w wyniku operacji),
- wyczekiwanej roli bycia matką/ojcem (czasowa lub całkowita utrata płodności w wyniku leczenia np. chemioterapeutycznego).
Pacjent może myśleć o sobie jak o bezużytecznym człowieku, pozbawionym wartości. Często płacze. Mogą pojawić się myśli rezygnacyjne i samobójcze. Wymagają one bezwzględnie konsultacji psychiatrycznej i psychologicznej. Na tym etapie chory zwykle potrzebuje towarzyszącej, wyrozumiałej obecności bliskich. Potrzebuje, w bezpiecznych dla niego warunkach, uzewnętrznić swój smutek. Czasem jednak dąży do tego, by przeżyć go w samotności i izolacji.
Rodzina pacjenta z kolei pragnie go chronić. Zwłasz...
Pozostałe 70% treści dostępne jest tylko dla Prenumeratorów.
- 10 wydań czasopisma "Doradca w Pomocy Społecznej"
- Dostęp do wszystkich archiwalnych artykułów w wersji online
- pełen dostęp do archiwalnych numerów czasopisma w wersji elektronicznej
- ...i wiele więcej!
