Terapia przez zabawę – wskazówki do pracy z rodziną

Jednym z najczęściej spotykanych dziecięcych problemów są różnego rodzaju lęki. Mogą dotyczyć spraw konkretnych, takich jak wizyty u lekarza czy dentysty, chodzenia do szkoły, kontaktu ze zwierzętami, utraty bliskich, a także obiektów istniejących tylko w wyobraźni dziecka. W artykule przedstawiono propozycje zabaw ukierunkowanych na pomoc w radzeniu sobie przez dzieci ze strachem, które warto przedstawić rodzicom lub wprowadzić samemu podczas spotkań z rodziną:

Zabawa „A co, jeśli – a co, jeśli nie...?”

Do tej zabawy dobrze nadaje się moment, w którym starsze z reguły dziecko skupia się na negatywnych wyobrażeniach dotyczących przyszłości, np. „A co, jeśli nie napiszę dobrze tego sprawdzianu?”/„A co, jeśli ona się ze mną nie umówi na randkę?” – dorosły w żartobliwy sposób może zachęcać dziecko do spojrzenia z innej perspektywy, np. „A co się może stać, jeśli dobrze tę klasówkę napiszesz?” lub „A jeśli jednak zgodzi się pójść z tobą na randkę? Co to wtedy będzie?”.

Spray na potwory

To dobry pomysł na zabawę z kilkulatkiem, którego wyobraźnia trochę zbyt intensywnie pracuje. Jeśli dziecko boi się ciemności, wyobrażonych potworów pod łóżkiem, duchów za oknem itp. i nie reaguje na próby uspokajania przez rodziców i racjonalne tłumaczenia, można je zachęcić do zrobienia specjalnej pianki lub płynu, który będzie je „chronił” przed obiektem lęku. Można do tego użyć pustej, czystej butelki po kosmetyku z dozownikiem, a „sprayem” może być zwykła woda z cukrem/solą czy innym „tajemniczym” składnikiem.

Odgrywanie ról

W sytuacji gdy dziecko boi się konkretnych zdarzeń, pomocne może być odegranie z maluchem scenek w zabawie, w których pojawiają się konkretne postacie i zdarzenia z realnego życia, np. wizyta w gabinecie zabiegowym czy pierwszy dzień w przedszkolu. Szczególnie pomocne może być, gdy dziecko wcieli się nie w siebie, ale w postać, której najbardziej się boi – np. panią przedszkolankę czy pielęgniarkę robiącą zastrzyk. Takie doświadczenia pomagają dziecku odreagować trudne emocje, odzyskać poczucie wpływu na sytuację, a także oswoić z czymś trudnym, nieznanym.

Dziecko jako ekspert

Jest to technika, która może sprawdzić się najlepiej z dziećmi w wieku szkolnym. Można zapytać ucznia, czy mógłby nam pomóc w pewnej sprawie, np. „Syn mojego znajomego bardzo boi się psów/szkoły/robić samemu zakupy/pływania (w zależności od lęków dziecka). Wiem, że ty dużo o tym myślałeś, może mógłbyś coś podpowiedzieć?”. Technika ta aktywizuje kreatywność dziecka, w bezpieczny sposób pozwala mu zająć się problemem, wzmacnia pewność siebie.

„Termometr lęku”

To ćwiczenie, które pomaga dziecku odwołać się do świadomości i budzących się umiejętności regulowania uczuć. Termometr służy ocenie, jak silny jest strach w danym momencie i pozwala dziecku na dostrzeżenie, że siła lęku się zmienia, również w zależności od tego, co z nim robimy. Starsze dziecko może operować w opisie stopnia uczucia cyframi, a nawet procentami, młodsze kategoriami „dużo/mało”, „silny/średni/słaby”.

„Narysuj swój lęk”

Warto zaproponować maluchowi, żeby narysował lub namalował swój strach, np. lęk przed pójściem do przedszkola. Można dopytać, co dokładnie przedstawia rysunek, opisać, co dorosły na nim widzi i jakie robi wrażenie. Po ukończeniu pracy można zapytać dziecko, co chciałoby z tym strachem zrobić – można go wyrzucić, zgnieść, ale też pogłaskać, pocieszyć, okazać zrozumienie. Nierzadko rodzice martwią się brakiem samodzielności malucha. Problemy z separacją są typowe dla wieku przedszkolnego i wczesnoszkolnego. Zaprezentowane poniżej zabawy mogą pomóc dziecku i rodzicowi w przepracowaniu tego trudnego tematu. 

Zabawa sznurkowa

Dziecko i rodzic trzymają w ręku kłębek sznurka lub włóczki. Rodzic w wesoły sposób zachęca dziecko do eksplorowania przestrzeni w innych pomieszczeniach, na placu zabaw lub w parku, zadając pytanie „Ciekawe, jak daleko możesz ode mnie odejść?”. Dziecko samo reguluje długość sznurka łączącego je z rodzicem.

Tajemnicza misja

Zabawa, w której rodzic lub inny dorosły wysyła malucha z misją do kuchni, łazienki, innego pokoju itp. w celu załatwienia jakiejś sprawy, np. przyniesienia czerwonego przedmiotu lub zamknięcia drzwi.

"Mama musi już iść"

Zabawa może się przydać w sytuacji, gdy dziecko musi zostać w przedszkolu, żłobku czy u babci, a nie chce rozstać się z rodzicem. Drugi opiekun może wtedy zaprosić dziecko do zabawy, w której to mama „na niby” nie chce wychodzić, a dziecko próbuje ją do tego zmusić, namawiając ją, wypychając, zamykając za nią drzwi.

„Nigdy nie pozwolę ci odejść”

Rodzic, śmiejąc się, próbuje zatrzymać przy sobie dziecko, mówiąc, że nigdy nie pozwoli mu odejść, nawet do łazienki, na zawsze będą razem itp.

Jednym z typowych dziecięcych problemów jest trudność w poradzeniu sobie z porażką czy przegraną. Dorośli mogą pomóc maluchom w radzeniu sobie z tym wyzwaniem na różne sposoby.

Celowe popełnianie błędów

W różnego rodzaju grach, zabawach czy zwyczajnych aktywnościach dorosły może specjalnie, w widoczny dla dziecka sposób popełniać błędy (najlepiej, żeby było to po prostu śmieszne) i sam się z siebie śmiać, np. „Ale ze mnie gapa, no nie wiedziałem, że butelkę się odkręca się przed wypiciem soku…”.

„Na pewno nie potrafisz…”

Kiedy dziecko nie chce podjąć się wykonywania lub nauki jakiejś czynności z powodu lęku przed porażką, warto zainicjować tę zabawę. Zadaniem dorosłego jest wymyślenie czegoś w ramach danej aktywności, co dziecko na pewno jest w stanie zrobić i zakładanie się, że na pewno się to nie uda, np. „Na pewno nie potrafisz napisać nawet jednej literki/przeczytać nawet jednej linijki/dojechać na hulajnodze do tej latarni...” itp. Ważną częścią zabawy jest okazanie ogromnego, przesadzonego zdziwienia, kiedy dziecko udowodni, że jednak potrafi to zadanie wykonać.

„Przygotuj się na sukces”

Propozycja dla dzieci w wieku szkolnym i nastolatków. W sytuacji gdy dziecko zamartwia się wyobrażonym niepowodzeniem, warto zaprosić je do fantazjowania na temat możliwego sukcesu i drogi do niego.

Sprawa może dotyczyć na przykład zrealizowania zadanego w szkole projektu lub przygotowan...