Świadczenie nienależnie pobrane – procedury i praktyka

Ustawa z dnia 12 marca 2004 r. o pomocy społecznej (t.j.: Dz. U. z 2017 r., poz. 1769), w przepisie art. 6 pkt 16, definiuje nienależnie pobrane świadczenie, jako świadczenie pieniężne uzyskane na podstawie przedstawionych nieprawdziwych informacji lub niepoinformowania o zmianie sytuacji materialnej lub osobistej. Zgodnie z przepisem art. 98 ustawy o pomocy społecznej, świadczenia nienależnie pobrane podlegają zwrotowi od osoby lub rodziny korzystającej ze świadczeń z pomocy społecznej, niezależnie od dochodu rodziny, przy czym w sytuacji, w której dokonane zostało ustalenie, że wystąpiła okoliczność pobrania nienależnie świadczenia z pomocy społecznej, przepis art. 104 ust. 4 ustawy – regulujący między innymi możliwość odstąpienia od żądania takiego zwrotu – stosuje się odpowiednio.

Na początku należy się zastanowić, jakie świadczenie z pomocy społecznej może zostać uznane za nienależnie pobrane. W przepisie art. 36 ustawy o pomocy społecznej świadczenia podzielone zostały na pieniężne (np. zasiłek stały, okresowy, celowy) oraz niepieniężne (np. posiłek, schronienie, usługi opiekuńcze). Jakkolwiek przepis art. 98 ustawy o pomocy społecznej stanowi, że zwrotowi podlegają świadczenia nienależnie pobrane, nie oznacza to, iż na podstawie tego przepisu organ może dochodzić zwrotu wszystkich świadczeń wymienionych w art. 36 ustawy o pomocy społecznej. Zgodnie bowiem z ustawową definicją świadczenia nienależnie pobranego (art. 6 pkt 16 ustawy), świadczeniem nienależnym może być tylko świadczenie pieniężne. Tym samym w odniesieniu do świadczeń niepieniężnych z pomocy społecznej nie mają zastosowania przepisy o możliwości żądania ich zwrotu. Pomijając materię ustawową, trudno sobie byłoby wyobrazić w praktyce dokonanie takiego zwrotu, w szczególności zaś formy takiego zwrotu.

W orzecznictwie sądów administracyjnych ustawowa definicja świadczenia nienależnie pobranego (art. 6 pkt 16 ustawy o pomocy społecznej) obejmuje nie tylko sytuacje, w których mamy do czynienia z podaniem nieprawdziw...