Pomoc materialna dla uczniów w praktyce

Zgodnie z przepisem art. 90c ust. 2 ustawy o systemie oświaty, pomoc socjalna realizowana jest w formie stypendium szkolnego oraz zasiłku szkolnego.

Stypendium szkolne. Osoba uprawniona do zasiłku szkolnego

Zgodnie z przepisem art. 90b ust. 1 ustawy o systemie oświaty, prawo do pomocy materialnej przysługuje uczniowi. Oznacza to, że osobą uprawnioną do stypendium szkolnego jest uczeń, a nie jego rodzice.

Rodzice mogą co najwyżej złożyć wniosek o przyznanie świadczenia zgodnie z przepisem art. 90n ust. 2 pkt 1 ustawy. Należy bowiem wyraźnie odróżnić uprawnienie do świadczenia (przysługuje uczniowi), zatem od uprawnienia do złożenia wniosku (co przysługuje rodzicom niepełnoletniego ucznia). Tym samym decyzje administracyjne zapadłe w przedmiocie stypendium szkolnego (jak również zasiłku szkolnego – patrz przepis art. 90d ust. 1 ustawy) powinny być adresowane do małoletniego ucznia i kierowane do rąk rodzica, który złożył wniosek¹. W konsekwencji powyższego, tylko uczeń jest stroną w postępowaniu administracyjnym w sprawie przyznania stypendium szkolnego, jeżeli jest osobą pełnoletnią.

Jeżeli w rodzinie jest więcej niż jedno dziecko, prawnie dopuszczalne jest prowadzenie jednego postępowania administracyjnego jako wszczętego jednym wnioskiem rodzica uczniów o przyznanie świadczeń o charakterze socjalnym (stypendiów szkolnych) dla każdego z kilkorga małoletnich dzieci. W przypadku jeżeli postępowanie toczyło się na wniosek rodzica małoletniego ucznia, to wówczas decyzja może być skierowana do rodzica ucznia jako wnioskodawcy, z tym że z sentencji decyzji powinno wynikać, iż dotyczy ona przyznania lub odmowy przyznania świadczenia (stypendium szkolnego) konkretnemu małoletniemu uczniowi lub małoletnim uczniom².

Okres przyznania stypendium szkolnego

Na wstępie należy wskazać, że zgodnie z przepisem art. 90d ust. 10 ustawy o systemie oświaty, stypendium szkolne jest przyznawane na okres nie krótszy niż miesiąc i nie dłuższy niż 10 miesięcy w danym roku szkolnym, a w przypadku słuchaczy kolegiów pracowników służb społecznych – na okres nie krótszy niż miesiąc i nie dłuższy niż 9 miesięcy w danym roku szkolnym. Oznacza to zatem, że ustawodawca nie przewidział obowiązku udzielania stypendium szkolnego na pełne dziesięć miesięcy. Organ udzielający stypendium może przyznać je na okres nie krótszy niż miesiąc i nie dłuższy niż 10 miesięcy (9 miesięcy dla słuchaczy kolegiów pracowników służb społecznych) w danym roku szkolnym, a to oznacza, że może przyznać stypendium tylko na okres miesiąca albo dwóch czy trzech miesięcy, byleby nie na okres dłuższy niż 10 miesięcy (9 miesięcy dla słuchaczy kolegiów pracowników służb społecznych³). Jak wynika z powyższego, stypendia szkolne, pochodząc z dotacji celowej z budżetu państwa, przeznaczonej na dofinansowanie zadań własnych – pomoc materialną dla uczniów – powinny być przyznawane przez wójta gminy (burmistrza, prezydenta), stosownie do art. 90d ust. 10 ustawy na okres nie dłuższy niż od września (dla słuchaczy kolegiów od października) do czerwca w danym roku szkolnym i obejmować okres całego roku szkolnego. Należy jednak wskazać w tym miejscu, że środki na ich sfinansowanie powinny być realizowane przez gminę zgodnie z zasadą roczności budżetu, w dwóch następujących po sobie budżetach jednostki i wypłacane w odrębnych terminach, we właściwych latach budżetowych⁴.

Z uwagi na fakt, że okres, na jaki może zostać przyznane stypendium szkolne, pozostawiony został uznaniu administracyjnemu (poprzez ustawowo określoną możliwość jego miarkowania), rodzice dzieci, którym świadczenie nie zostało przyznane na wnioskowany okres, mają możliwość zmiany niekorzystnej dla nich decyzji jedynie w trybie określonym w art. 155 ustawy z dnia 14 czerwca 1960 r. Kodeks postępowania administracyjnego (t.j.: Dz. U. z 2017 r., poz. 1257). Przepis ten stanowi, że decyzja ostateczna, na mocy której strona nabyła prawo, może być w każdym czasie za zgodą strony uchylona lub zmieniona przez organ administracji publicznej, który ją wydał, jeżeli przepisy szczególne nie sprzeciwiają się uchyleniu lub zmianie takiej decyzji i przemawia za tym interes społeczny lub słuszny interes strony. Właściwy organ może w takim przypadku wydać kolejną decyzję w sprawie uchylenia lub zmiany dotychczasowej decyzji (podstawa prawna art. 155 w związku z art. 154 § 2 k.p.a.)⁵.

Osobą uprawnioną do stypendium szkolnego jest uczeń, a nie jego rodzice. Rodzice mogą co najwyżej złożyć wniosek o przyznanie świadczenia zgodnie z przepisem art. 90n ust. 2 pkt 1 ustawy.

Należy bowiem wyraźnie odróżnić uprawnienie do świadczenia (przysługuje uczniowi) od uprawnienia do złożenia wniosku (co przysługuje rodzicom niepełnoletniego ucznia). 

 

Spełnienie kryterium dochodowego, a prawo do stypendium szkolnego

Zasadą wynikającą z przepisu art. 90d ust. 7 ustawy o systemie oświaty i określającą prawo do stypendium socjalnego jest to, że miesięczna wysokość dochodu na osobę w rodzinie nie może być większa niż kwota, o której mowa w art. 8 ust. 1 pkt 2 ustawy z dnia 12 marca 2004 r. o pomocy społecznej (t.j.: Dz. U. z 2016 r., poz. 930 z późn. zm.). Aktualnie wynosi ona 514 zł na osobę w rodzinie⁶. Ustalanie dochodu uprawniającego do stypendium szkolnego opiera się wprost na zasadach określonych w przepisach art. 8 ust. 3–13 ustawy o pomocy społecznej. Od zasad tych nie ma wyjątku⁷. Skutkiem tego jest to, że nie ma podstaw do przyznania stypendium szkolnego, jeżeli wnioskodawca przekracza, nawet nieznacznie, kryterium dochodowe na osobę w rodzinie. Decyzja rozstrzygająca w przedmiocie stypendium szkolnego nie ma więc charakteru uznaniowego, stąd też organ administracji publicznej nie ma prawa badać interesu społecznego wyrażającego się w możliwościach płatniczych gminy. Z drugiej strony, ani problem ze sfinansowaniem obowiązkowych zadań własnych gminy, ani trudna sytuacja materialna gminy, związana z ustaleniem w należytej wysokości dotacji celowych i ich terminowym egzekwowaniem, nie mogą być przesłankami zaniechania przyznania stypendium szkolnego w razie spełnienia ustawowych warunków przez osobę wnioskującą. Kwestia braku środków na wypłatę przyznanego stypendium i źródła pokrycia niedoboru jest rzeczą bez znaczenia z punktu widzenia interesów wnioskującego i nie może powodować odmowy przyznania stypendium mimo spełnienia warunków ustawowych⁸. 

 

Zmiana okoliczności uprawniających do przyznania stypendium

Zgodnie z przepisem art. 90o ust. 1 ustawy o systemie oświaty, rodzice ucznia (jak również pełnoletni uczeń) otrzymującego stypendium szkolne są obowiązani niezwłocznie powiadomić organ, który przyznał stypendium, o ustaniu przyczyn, które stanowiły podstawę przyznania stypendium szkolnego. Należy wskazać w tym miejscu, że decyzja przyznająca prawo do stypendium powinna zawierać pouczenie o ww. obowiązku. W przypadku zajścia ww. okoliczności, stypendium szkolne wstrzymuje się albo cofa. Ewentualne należności z tytułu nienależnie pobranego stypend...