Pomoc społeczna i wsparcie instytucji pomocowych dla uciekinierów wojennych z Ukrainy – wybrane aspekty ustawy o pomocy obywatelom Ukrainy w związku z konfliktem zbrojnym na terytorium tego państwa

Czekaliśmy na tę ustawę, bo jedynie ona otwierała możliwość instytucjonalnej pomocy dla tej specyficznej i nieoczekiwanej grupy cudzoziemców na terytorium Polski. I chociaż po zaledwie dwóch tygodniach ustawa zdążyła być dwukrotnie znowelizowana, to zmiany te – a szczególnie jedna – przyniosły więcej możliwości działania, bo poszerzyły krąg osób, których pobyt na terytorium RP uznaje się za legalny.
Ogólny zakres szeroko rozumianego pomagania zawarty został już w Decyzji Wykonawczej Rady (UE) 2022/382 z dnia 4 marca 2022 r., stwierdzającej istnienie masowego napływu wysiedleńców z Ukrainy w rozumieniu art. 5 dyrektywy 2001/55/WE i skutkującej wprowadzeniem tymczasowej ochrony (https://eur-lex.europa.eu/legal-content/PL/TXT/? uri=CELEX: 32022D0382). W preambule tej decyzji znalazło się zapewnienie, że w obliczu bezprecedensowego aktu agresji ze strony Federacji Rosyjskiej Unia zdecydowanie wsparła i będzie nadal wspierać Ukrainę i jej obywateli, a przedmiotowa decyzja jest częścią reakcji Unii na presję migracyjną, będącą wynikiem rosyjskiej inwazji wojskowej na Ukrainę. Jednocześnie wskazano na konieczność wprowadzenia tymczasowej ochrony dla obywateli Ukrainy zamieszkujących w Ukrainie, wysiedlonych w dniu 24 lutego 2022 r. lub po tej dacie w wyniku inwazji wojskowej rosyjskich sił zbrojnych, która rozpoczęła się tego dnia, a także dla obywateli państw trzecich innych niż Ukraina, wysiedlonych w dniu 24 lutego 2022 r. lub po tej dacie, którzy przed dniem 24 lutego 2022 r. korzystali w Ukrainie ze statusu uchodźcy lub równoważnej ochrony. Zwrócono również uwagę na to, że ważne jest zachowywanie jedności rodzin i unikanie sytuacji, w której członkowie tej samej rodziny mają różne statusy. Zatem konieczne jest również wprowadzenie tymczasowej ochrony dla członków rodzin tych osób, w przypadku, gdy ich rodziny już przebywały i mieszkały w Ukrainie w czasie, kiedy wystąpiły okoliczności prowadzące do masowego napływu wysiedleńców. W tych okolicznościach w art. 1 ww. decyzji stwierdza się istnienie masowego napływu do Unii wysiedleńców, którzy musieli opuścić Ukrainę w wyniku konfliktu zbrojnego, zgodnie z art. 2 udziela się tymczasowej ochrony do następujących kategorii wysiedleńców, którzy musieli opuścić Ukrainę począwszy od dnia 24 lutego 2022 r. w następstwie inwazji wojskowej rozpoczętej w tym dniu przez rosyjskie siły zbrojne:

• obywateli Ukrainy zamieszkałych w Ukrainie przed dniem 24 lutego 2022 r.;
• bezpaństwowców lub obywateli państw trzecich innych niż Ukraina, którzy przed dniem 24 lutego 2022 r. korzystali z ochrony międzynarodowej lub równoważnej ochrony krajowej w Ukrainie; oraz
• członków rodzin osób, o których mowa w lit. a) i b);
• przy czym – w odniesieniu do bezpaństwowców i obywateli państw trzecich innych niż Ukraina – do tych, którzy są w stanie udowodnić, że przed dniem 24 lutego 2022 r. legalnie przebywali w Ukrainie na podstawie ważnego zezwolenia na pobyt stały, wydanego zgodnie z prawem ukraińskim, i którzy nie są w stanie w bezpiecznych i trwałych warunkach powrócić do kraju lub regionu pochodzenia.

Dla kogo pomoc ze specustawy (zakres podmiotowy)?

Regulacje dotyczące tego, kogo objąć pomocą przewidzianą ustawą z 12 marca 2022 r., już od początku jej drogi legislacyjnej wywoływały poruszenie wśród partnerów wyznaczonych do konsultacji, a potem parlamentarzystów. Wszyscy, którzy są zaangażowani w pomoc wojennym uciekinierom, od początku mieli świadomość, że ograniczenie grupy beneficjentów jedynie do osób przekraczających bezpośrednio granicę ukraińsko-polską, spowoduje zróżnicowanie w traktowaniu osób trafiających do naszego kraju różnymi drogami. Odrzucenie przez Sejm senackiej poprawki do ustawy dotyczącej wykreślenia słowa „bezpośrednio” i tym samym możliwości rozszerzenia zakresu podmiotowego ustawy także do tych uciekinierów, którzy trafili na terytorium RP np. opuszczając Ukrainę przez granicę ukraińsko-mołdawską, znacznie utrudniło pomaganie przez instytucje publiczne wszystkim wojennym ucieki...