Paradoks specjalistycznych usług opiekuńczych dla osób z zaburzeniami psychicznymi – im większa potrzeba, tym mniejsza dostępność

O deinstytucjonalizacji mówi się dużo (niekoniecznie tylko w pozytywnym kontekście, ale to temat na inny artykuł), o rozwoju usług społecznych również. Niezależnie jednak od tego, czy uznajemy potrzebę zmiany funkcjonowania systemu pomocy społecznej, czy też uważamy, że aktualna oferta nas zadowala, sprawą niebudzącą sprzeciwu jest fakt, że mieszkaniec gminy powinien mieć możliwość zaspokojenia swoich potrzeb życiowych – szczególnie gdy tym mieszkańcem jest osoba niesamodzielna, chora, niepełnosprawna czy w podeszłym wieku. Gminna oferta usług dla tej grupy powinna być szczególnie szeroka, gdyż po pierwsze osoby te mają ograniczone zdolności do samodzielnego zaspakajania potrzeb, a po drugie wszystkie akty prawne od Konstytucji, przez ustawę o samorządzie gminnym, po ustawę o pomocy społecznej do tego obligują.
W niniejszym artykule chciałybyśmy wskazać ograniczenia dotyczące oferty wsparcia, skierowanej do mieszkańca gminy, znajdującego się w kryzysie psychicznym lub dotkniętego zaburzeniami natury psychicznej. Szczególną uwagę skupimy na utrudnieniach występujących w realizacji specjalistycznych usług opiekuńczych dla osób z zaburzeniami psychicznymi. Dlaczego ta grupa znalazła się w centrum naszego zainteresowania? Przede wszystkim ze względu na narastający problem zdrowia psychicznego. Drugim powodem naszej refleksji jest ciągle zmniejszająca się liczba gmin, na których terenie świadczone są specjalistyczne usługi z zadań zleconych, skierowane do tej grupy odbiorców.

Statystycznie

Na początek, trochę niepokojących statystyk dotyczących województwa zachodniopomorskiego (szczególnie nam bliskiego, bo to na jego obszarze koncentrują się nasze aktywności zawodowe). Porównując liczbę zgonów z powodu zaburzeń psychicznych i zaburzeń zachowania na 100 tys. mieszkańców w Polsce i województwie zachodniopomorskim, widoczny jest zdecydowanie wyższy wskaźnik dla tego województwa. W 2020 r. w wartość tego wskaźnika (niezwykle dramatycznego) dla Polski wynosiła 9,5 a dla województwa zachodniopomorskiego 13,8. Co oznacza, że w ciągu roku z powodu zaburzeń psychicznych i zaburzeń zachowania umiera w województwie zachodniopomorskim 13,8 osób a w Polsce 9,5. Statystka to nie tylko liczby, to przede wszystkim informacja – a ta opisana powyżej jest niepokojąca. Tym bardziej, jeśli dodatkowo przeanalizujemy wskaźnik określający liczbę samobójstw na 10 tys. mieszkańców – w Polsce wartość wskaźnika w 2020 r. wynosiła 14,0, a w województwie zachodniopomorskim 16,0. Oznacza to, że na 10 tys. mieszkańców w województwie zachodniopomorskim w ciągu roku aż 16 osób odbiera sobie życie. Następna niepokojąca informacja jest taka, że w tym województwie najwięcej osób, które targnęły się na życie, to te, u których jako przyczynę samobójstwa wskazano zaburzenia psychiczne. Można założyć, że takie wskaźniki powinny wiązać się ze zwiększonym zapotrzebowaniem na specjalistyczne usługi opiekuńcze dla osób z zaburzeniami psychicznymi. Wniosek taki, bardzo logiczny, nie znajduje jednak potwierdzenia w danych statystycznych. Opierając się na danych zwartych w raporcie wojewody zachodniopomorskiego „Analiza stanu i skuteczności pomocy społecznej w województwie zachodniopomorskim” za rok 2019 i 2020 widoczny jest dramatyczny spadek liczby świadczonych specjalistycznych usług opiekuńczych dla osób z zaburzeniami psychicznymi. W 2020 roku specjalistyczne usługi opiekuńcze dla osób z zaburzeniami psychicznymi realizowało 45 gmin z terenu województwa zachodniopomorskiego, a w 2019 gmin tych było 64. Łączny koszt usług w 2020 r. wyniósł 3 639 556 zł (w 2019 r. – 3 558 858 zł). Średni koszt 1 godziny świadczonych usług wyniósł 33,19 zł (w 2019 r. – 29,03 zł). Czyli w ciągu roku nastąpił ponad 30% spadek gmin, w których mieszkaniec może liczyć na wsparcie w postaci specjalistycznych usług opiekuńczych dla osób z zaburzeniami psychicznymi. Oznacza to również, że w województwie zachodniopomorskim w niespełna 40% gmin taka usługa istnieje. W wymienionym raporcie znajdujemy zapis: Beneficjenci usług opiekuńczych i specjalistycznych usług opiekuńczych dzięki otrzymanemu wsparciu mogą pozostawać jak najdłużej w swoim środowisku rodzinnym i lokalnym, przy jednoczesnym zabezpieczeniu wszystkich niezbędnych potrzeb, co ma pozytywny wpływ na ich kondycję psychofizyczną oraz pozwala zachować aktywność społeczną. Pozwala to także na dłuższe utrzymanie ich samodzielności, co w wielu przypadkach oddal...