Zasiłek celowy – praktyka i orzecznictwo

„Zwykły” zasiłek celowy szczegółowo reguluje art. 39 ustawy, zasiłek celowy w celu realizacji kontraktu socjalnego – art. 39a ustawy, zasiłek celowy dla osób, które poniosły straty w wyniku zdarzenia losowego, klęski żywiołowej lub ekologicznej – art. 40 ustawy. Natomiast w art. 41 znalazły się regulacje dotyczące specjalnego zasiłku celowego. Każdy z wymienionych powyżej zasiłków wymaga spełnienia innych przesłanek, określonych w tych przepisach. I każdy w mniejszym lub większym stopniu powoduje niekiedy problemy interpretacyjne, które swoje rozstrzygnięcie znajdują w orzecznictwie sądowo administracyjnym.

Zasiłek celowy z art.39 ustawy o pomocy społecznej

„Zwykły” zasiłek celowy jest świadczeniem pieniężnym uzależnionym od spełnienia kryterium dochodowego. Choć w przeciwieństwie do zasiłku stałego i okresowego ustawodawca nie sformułował wyraźnie tego obowiązku, to wynika on z art. 8 ust. 1 ustawy. Kryteria dochodowe są takie same, jak w przypadku pozostałych świadczeń (776 zł dla osoby samotnie gospodarującej i 600 zł dla osoby w rodzinie). Rada gminy może je jednak podwyższyć (art. 8 ust. 2 ustawy), jak to czyni choćby na potrzeby realizacji programu rządowego „Posiłek w szkole i w domu”. Ustawodawca odstąpił od szczegółowego określenia wysokości zasiłku celowego. Tym samym ustalenie kwoty wsparcia pozostawiono organowi przyznającemu świadczenie – na podstawie analizy potrzeb poczynionej przez pracownika socjalnego oraz w zakresie posiadanych możliwości OPS/CUS. Adresatem zasiłku może być osoba samotnie gospodarująca, osoba w rodzinie oraz rodzina. Rozróżnienie osoby w rodzinie i rodziny zależy od celu, na który ma być przyznana pomoc. Jeśli potrzeba ma charakter indywidualny (np. zakup leków, specjalistycznego urządzenia medycznego), to świadczenie będzie skierowane do konkretnej osoby, natomiast jeśli zaspokoi ono potrzeby całej rodziny (zakup żywności, ogrzewania czy wykonanie drobnego remontu), wówczas adresatem świadczenia będzie rodzina.
Zgodnie z art. 39 ustawy o pomocy społecznej, przyznawany jest w celu zaspokojenia niezbędnej potrzeby bytowej. Jak wskazuje utrwalone orzecznictwo sądów administracyjnych, zasiłek celowy może być przyznany na zaspokojenie jedynie takiej potrzeby, która ma charakter „niezbędnej potrzeby bytowej”. Niezbędna potrzeba bytowa to potrzeba, bez zaspokojenia której osoba nie może egzystować – potrzeba związana z codziennym funkcjonowaniem każdego człowieka i niezbędna do normalnej, godnej egzystencji na poziomie elementarnym; taka, która jest niezbędna do normalnej egzystencji osoby ubiegającej się o przyznanie zasiłku, w warunkach odpowiadających godności człowieka; taka, bez której zaspokojenia której osoba nie może egzystować, zagrożone są warunki jej istnienia, a w szczególności życie lub zdrowie (por: wyrok NSA z dnia 18 czerwca 2020 r., sygn. akt I OSK 1067/19, wyrok WSA w Lublinie z dnia 23 lutego 2021 r., sygn. akt II SA/Lu 646/20).
Katalog potrzeb, których zaspokojenie może nastąpić z zasiłku celowego, ma charakter otwarty, w art. 39 ust. 2 ustawy wskazano przykładowo, że może być on przeznaczony na pokrycie części lub całości kosztów zakupu żywności, leków i leczenia, ogrzewania, w tym opału, odzieży, niezbędnych przedmiotów użytku domowego, drobnych remontów i napraw w mieszkaniu, a także kosztów pogrzebu. Nadto zgodnie z art. 39 ust. 3 ustawy wskazano, że osobom bezdomnym i innym osobom niemającym dochodu oraz możliwości uzyskania świadczeń na podstawie przepisów o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych może być przyznany zasiłek celowy na pokrycie części lub całości wydatków na świadczenia zdrowotne.
 

Jak wskazał WSA w Łodzi w wyroku z dnia 30 stycznia 2020 r., sygn. akt II SA/Łd 775/19, „istotą zasiłków...