Ustalenie istnienia stosunku pracy

Co może zrobić osoba, która podpisała umowę cywilnoprawną, ale w istocie wykonuje swoje obowiązki na takich samych zasadach jak pracownik, tzn. stawia się do pracy o określonej godzinie i w określonym miejscu, jest zobowiązana do stosowania się do wiążących poleceń pracodawcy, świadczy pracę w sposób ciągły, odpłatnie i musi wykonywać swoje czynności osobiście? Rozwiązaniem jest wystąpienie do sądu pracy z pozwem o ustalenie istnienia stosunku pracy.
 

Z takiej drogi często korzystają pracownicy, którzy wnoszą do sądu o ustalenie, że dane zatrudnienie ma wszystkie cechy stosunku pracy, niezależnie od zawartej przez strony umowy. Pozew może wnieść także państwowy inspektor pracy.

Przykład:
Jeżeli strony zawierają umowę, którą nazywają umową o dzieło, ale w istocie przyjmujący zamówienie wykonuje czynności na takich samych zasadach jak pracownik, sama nazwa umowy nie będzie miała znaczenia. Taka osoba może wnieść o ustalenie przed sądem, że jej umowa jest w istocie umową o pracę, a nie umową o dzieło.

Cechy stosunku pracy

Przypomnijmy, iż do immanentnych elementów stosunku pracy należą:

• wykonywanie pracy określonego rodzaju w warunkach podporządkowania kierownictwu pracodawcy (czyli możliwość wydawania wiążących poleceń),
• odpłatność,
• osobiste wykonywanie pracy,
• powtarzalność pracy w odstępach czasowych,
• ryzyko gospodarcze ponosi pracodawca,
• świadczenie pracy w czasie i miejscu wyznaczonym przez pracodawcę.

Wszystkie wskazane kwestie muszą zostać wykazane, aby sąd pracy uznał, że dany stosunek prawny jest stosunkiem o pracę.

Skład i właściwość sądu

Sprawa o ustalenie istnienia stosunku pracy w I instancji jest rozpoznawana przez sąd rejonowy w składzie jednego sędziego zawodowego z udziałem ławników.

Możliwości działania inspektora pracy

Zastąpienie umowy o pracę inną umową może być zakwestionowane nie tylko przez pracownika, ale także przez inspektora pracy. Inspektor pracy po kontroli pracodawcy może zastosować przysługujące mu środki prawne, np. wystąpienie do pracodawcy, w którym nakaże konieczność zastąpienia konkretnej umowy umową o pracę. Pracodawca powinien ustosunkować się do otrzymanego wystąpienia i poinformować inspektora o terminie i sposobie jego wykonania. Jeżeli pracodawca odmówi zastąpienia zawartej przez siebie umowy umową o pracę, inspektorzy pracy mogą podjąć również dalej idące kroki, 
tj. wytaczać powództwa w sprawach o ustalenie istnienia stosunku pracy nawet bez zgody zainteresowanego. Za zgodą pracownika inspektorzy mogą natomiast wstępować do toczącego się postępowania sądowego zainicjowanego np. przez pracownika.

Wykroczenie przeciwko prawom pracownika

Należy przy tym podkreślić, że pracodawca, który zawiera umowę cywilnoprawną w warunkach, gdy powinna być zawarta umowa o pracę, popełnia wykroczenie przeciwko prawom pracownika zagrożone karą grzywny w wysokości od 1000 zł do 30 000 zł.

Składki na ubezpieczenia społeczne
 

Sąd Najwyższy uznał przy tym, że uznanie umowy o dzieło za umowę o pracę powoduje, iż nie tylko pracodawca, ale także pracownik będzie zobowiązany do zapłaty zaległych składek ZUS (wyrok Sądu Najwyższego z dnia 26 września 2018 r., sygn. akt: II PK 151/17). Sąd Najwyższy w przedmiotowym wyroku wskazał, że żądanie pracodawcy wobec pracownika zwrotu pokrytych należności składkowych nie może być uznane za sprzeczne z zasadami współżycia społecznego (art. 8 k.p.). W przypadku zatrudnienia w oparciu o umowę o dzieło istnieją dwie strony medalu. Z jednej strony, wykonujący taką pracę pozbawiony jest jakiejkolwiek ochrony ubezpieczeniowej, z drugiej jednak strony, otrzymuje wyższe (bo nieoskładkowane) wynagrodzenie. Zasady słuszności i sprawiedliwości przemawiają więc za tym, aby pracownik nie był zwolniony z konsekwencji, jakie w prawie ubezpieczeń społecznych wynikają z sądowego ustalenia istnienia stosunku pracy. Natomiast zasady współżycia społecznego sprzeciwiają się temu, aby pracownik został obciążony obowiązkiem spłaty należności jednorazowo.

Wysokość opłaty sądowej

W sprawie o ustalenie istnienia stosunku pracy pracownik wnoszący powództwo nie ma obowiązku uiszczenia kosztów sądowych, jeżeli wartość przedmiotu sporu nie przewyższa kwoty 50 000 zł. Sprawy o ustalenie istnienia stosunku pracy są sprawami o prawa majątkowe. Wartość przedmiotu sporu ustala się z uwzględnieniem art. 231 Kodeksu postępowania cywilnego. Wartość przedmiotu będzie stanowić: przy umowach na czas określony – suma wynagrodzenia za pracę za okres sporny, lecz nie więcej niż za rok, a przy umowach na czas nieokreślony – za okres jednego roku.
Jeżeli natomiast wartość przedmiotu sporu przekroczy 50 000 zł, wówczas od pozwu należy uiścić opłatę w wysokości 5% kwoty dochodzonego roszczenia.

Przepis art. 189 Kodeksu postępowania cywilnego

W sprawach o ustalenie istnienia bądź nieistnienia jakiegokolwiek stosunku prawnego, w tym ustalenie istnienia stosunku pracy, istotne znaczenie ma art. 189 Kodeksu postępowania cywilnego. Zgodnie z tym przepisem: powód może żądać ustalen...