Urlop pracownika – omówienie

Każdemu pracownikowi przysługuje prawo do corocznego, nieprzerwanego oraz płatnego urlopu wypoczynkowego. 
Pracownik nie może zrzec się prawa do urlopu, a tylko w wyjątkowych sytuacjach za niewykorzystany urlop może otrzymać ekwiwalent pieniężny.
Sposób nabycia prawa do urlopu
W zależności od tego, czy pracownik podejmuje pracę pierwszy raz w życiu, czy już uprzednio pracował, różny jest sposób nabycia prawa do tego urlopu. Jeżeli pracownik do tej pory nie pracował, wówczas w pierwszym roku pracy uzyskuje prawo do urlopu z upływem każdego miesiąca pracy, w wymiarze 1/12 wymiaru urlopu przysługującego mu po przepracowaniu roku (czyli 1,66 dnia). Nabywa więc prawo do urlopu z dołu.

Wymiar urlopu

Wymiar urlopu wypoczynkowego zależy od okresu zatrudnienia i wynosi co do zasady 20 dni, gdy pracownik był zatrudniony krócej niż 10 lat oraz 26 dni, gdy pracownik był zatrudniony co najmniej 10 lat. W przypadku niepełnoetatowca wymiar urlopu ustala się proporcjonalnie do wymiaru czasu pracy tego pracownika. Jeżeli po przeliczeniu okazuje się, iż pracownikowi przysługuje niepełny dzień urlopu, wówczas zaokrągla się w górę do pełnego dnia.

Aby ustalić, ile dni urlopu przysługuje pracownikowi, należy wziąć pod uwagę:

• okresy poprzedniego zatrudnienia, bez względu na przerwy w zatrudnieniu oraz sposób ustania stosunku pracy,
• okres poprzedniego niezakończonego zatrudnienia w części przypadającej przed nawiązaniem drugiego lub kolejnego stosunku pracy – jeżeli pracownik pozostaje jednocześnie w dwóch lub więcej stosunkach pracy – nie można natomiast dublować tych okresów.

Okresy nauki, a mianowicie:

• ukończenie zasadniczej lub innej równorzędnej szkoły zawodowej – wyliczając wymiar urlopu uwzględnia się przewidziany programem nauczania czas trwania nauki, nie więcej jednak niż 3 lata,
• ukończenie średniej szkoły zawodowej – wyliczając wymiar urlopu uwzględnia się przewidziany programem nauczania czas trwania nauki, nie więcej jednak niż 5 lat,
• ukończenie średniej szkoły zawodowej dla absolwentów zasadniczych (równorzędnych) szkół zawodowych – wyliczając wymiar urlopu dolicza się 5 lat,
• ukończenie średniej szkoły ogólnokształcącej – wyliczając wymiar urlopu dolicza się 4 lata,
• ukończenie szkoły policealnej – wyliczając wymiar urlopu dolicza się 6 lat,
• ukończenie szkoły wyższej – wyliczając wymiar urlopu dolicza się 8 lat.

Okresy te nie podlegają sumowaniu. Pracodawca, ustalając wymiar urlopu powinien wziąć więc pod uwagę okres zatrudnienia, w którym była pobierana nauka bądź okres nauki, zależnie od tego, co jest korzystniejsze od pracownika.

Udzielanie urlopu a jego rozliczanie

Urlopu udziela się w dniach, ale rozlicza w godzinach. Urlop udziela się w dni, które są dla pracownika dniami pracy, zgodnie z obowiązującym go rozkładem czasu pracy, w wymiarze godzinowym, który odpowiada dobowemu wymiarowi czasu pracy pracownika w danym dniu. Jeden dzień urlopu odpowiada ośmiu godzinom pracy. Wyjątkowo można udzielić pracownikowi urlopu w dniu pracy w wymiarze godzinowym odpowiadającym części dobowego wymiaru czasu pracy, gdy część urlopu pozostała do wykorzystania jest niższa niż pełny dobowy wymiar czasu pracy pracownika w dniu, na który ma być udzielony urlop.
Jeżeli natomiast dobowa norma czasu pracy pracownika jest wyższa niż 8 godzin, wówczas 1 dzień urlopu odpowiada dobowemu wymiarowi czasu pracy pracownika w tym dniu, w którym wnioskuje on o urlop. To znaczy, że urlop rozlicza się, odejmując od puli urlopowej tyle godzin, ile pracownik miał danego dnia pracować zgodnie ze swoim rozkładem dnia.
Jeżeli pracownik w trakcie swojego zatrudnienia zmieni wymiar czasu pracy, przejdzie np. z pół etatu na pełen etat, wówczas należy dokonać wyliczenia wymiaru urlopu oddzielnie za okres pracy na pół oraz na pełen etat. Oczywiście suma nie może przekraczać 20 lub 26 dni.
Jeżeli do zmiany wysokości etatu dochodzi w połowie miesiąca, wówczas nowy wymiar urlopu należy przeliczyć, poczynając od nowego miesiąca po dokonaniu zmiany (zmiana całego etatu na pół etatu w połowie marca powoduje, że od kwietnia należy się urlop liczony od 1/2 etatu).

Urlop proporcjonalny

Jeżeli stosunek pracy z pracownikiem uprawnionym do kolejnego urlopu ustaje w ciągu roku kalendarzowego zarówno pracodawca dotychczasowy, jak i nowy pracodawca udziela urlopu w wymiarze proporcjonalnym. Urlop proporcjonalny nie znajduje zastosowania do urlopu udzielanego w pierwszym roku zatrudnienia.
Dotychczasowy pracodawca udziela urlopu w wymiarze proporcjonalnym do okresu przepracowanego u tego pracodawcy w roku ustania stosunku pracy, chyba że przed ustaniem tego stosunku pracownik wykorzystał urlop w przysługującym mu lub w wyższym wymiarze. Kolejny pracodawca udziela urlopu w wymiarze proporcjonalnym do okresu pozostałego do końca danego roku kalendarzowego – w razie zatrudnienia na czas nie krótszy niż do końca danego roku kalendarzowego bądź proporcjonalnym do okresu zatrudnienia w danym roku kalendarzowym – w razie zatrudnienia na czas krótszy niż do końca danego roku kalendarzowego. Urlop proporcjonalny za jeden miesiąc pracy ustala się w wymiarze 1/12 wymiaru urlopu przysługującego pracownikowi w danym roku.
Jeżeli pracownik przed zmianą pracodawcy w danym roku kalendarzowym wykorzystał urlop w wymiarze wyższym niż proporcjonalny do okresu przepracowanego, u kolejnego pracodawcy przysługuje mu niższy wymiar urlopu. Łączny wymiar urlopu w roku kalendarzowym nie może być jednak niższy niż wynikający z okresu przepracowanego w tym roku u wszystkich pracodawców. Reguły dotyczące urlopu proporcjonalnego znajdą zastosowanie także do pracownika podejmującego pracę u kolejnego pracodawcy w ciągu innego roku kalendarzowego niż rok, w którym ustał jego stosunek pracy z poprzednim pracodawcą.
W przypadku niepełnego miesiąca kalendarzowego miesiąc pracy zaokrągla się w górę do pełnego miesiąca. Jeżeli natomiast do zmiany pracodawcy dochodzi w tym samym miesiącu, wówczas zaokrąglenia dokonuje dotychczasowy pracodawca.
Gdyby zdarzyła się sytuacja, iż pracownik zmieniający pracę w danym roku wykorzystał cały przysługujący mu w tym roku urlop u dotychczasowego pracodawcy, wówczas nie przysługuje mu w tym roku dalszy urlop u nowego pracodawcy.
Przepisy dotyczące urlopu proporcjonalnego dotyczą także sytuacji, gdy pracownik ma przerwę w świadczeniu pracy, trwającą co najmniej jeden miesiąc, a wynikającą z: urlopu bezpłatnego, urlopu wychowawczego, odbywania zasadniczej służby wojskowej lub jej form zastępczych, służby przygotowawczej, okresowej służby wojskowej, terytorialnej służby wojskowej pełnionej rotacyjnie, przeszkolenia wojskowego albo ćwiczeń wojskowych, tymczasowego aresztowania, odbywania kary pozbawienia wolności, nieusprawiedliwionej nieobecności w pracy. Inne przerwy w świadczeniu pracy nie powodują obniżenia wymiaru urlopu pracownika.
W przypadku gdy pracownik nie świadczy pracy ze wskazanych wyżej kilku przyczyn, wówczas należy zsumować wszystkie te okresy i o ten czas obniżyć wymiar urlopu.
W przypadku korzystania przez pracownika z urlopu wychowawczego należy wskazać, iż nie obniży on wymiaru przysługującego pracownikowi urlopu wypoczynkowego, gdy pracownik nabędzie prawo do urlopu wypoczynkowego w danym roku i w tym samym roku wróci do pracy z trwającego co najmniej miesiąc urlopu wychowawczego.

Urlop uzupełniający

Pracownikowi, który wykorzystał urlop za dany rok kalendarzowy, a następnie uzyskał w ciągu tego roku prawo do urlopu w wyższym wymiarze, przysługuje urlop uzupełniający. Podwyższenie wymiaru urlopu może wynikać np. z upływu okresu pracy 10 lat bądź ukończenia wskazanej w przepisach szkoły.

Urlop na żądanie

Częścią urlopu wypoczynkowego jest urlop na żądanie. Pracownikowi przysługują w danym roku kalendarzowym maksymalnie 4 dni urlopu na żądanie. Pracownik zgłasza żądanie udzielenia urlopu najpóźniej w dniu rozpoczęcia urlopu. Nie ma tutaj rozróżnienia, czy pracownik jest pracownikiem pracującym na pełen etat czy na część etatu. Jeden dzień urlopu na żądanie niepełnoetatowca należy jednak rozliczyć odejmując od przysługującej mu puli godzin tyle godzin, ile wynosi jego dobowy wymiar czasu pracy w dniu, w którym korzysta z urlopu na żądanie. Nie zmienia to oczywiście tego, iż taki pracownik wykorzysta jeden dzień przysługującego mu urlopu na żądanie.
Łączny wymiar urlopu na żądanie nie może przekroczyć w roku kalendarzowym 4 dni, niezależnie od liczby pracodawców, z którymi pracownik pozostaje w danym roku w kolejnych stosunkach pracy.

Termin udzielenia urlopu

Pracodawca jest obowiązany udzielić pracownikowi urlopu w tym roku kalendarzowym, w którym pracownik uzyskał do niego prawo.
Urlop można także podzielić na części, ale jedna z tych części powinna trwać co najmniej 14 dni kalendarzowych.
Plan urlopów jest narzędziem, według którego pracodawca powinien udzielać urlopów. Plan urlopów ustala pracodawca, biorąc pod uwagę wnioski pracowników i konieczność zapewnienia normalnego toku pracy. Planem urlopów nie obejmuje się oczywiście urlopu na żądanie. Urlopu niewykorzystanego w terminie ustalonym w planie urlopów pracodawca powinien udzielić najpóźniej do 30 września następnego roku kalendarzowego (nie dotyczy to urlopu na żądanie).
Odstąpienie od ustalania planu urlopów jest możliwe, o ile zgodę na to wyrazi zakładowa organizacja związkowa bądź gdy taka organizacja nie funkcjonuje w zakładzie pracy. Wówczas termin urlopu jest ustalany po porozumieniu z pracownikiem.
Jeżeli natomiast plan urlopów jest sporządzany, podaje się go do wiadomości pracowników w sposób przyjęty u danego pracodawcy.
Pracodawca ma obowiązek udzielenia pracownicy na jej wniosek urlopu wypoczynkowego bezpośrednio po urlopie macierzyńskim; dotyczy to także pracownika – ojca wychowującego dziecko lub pracownika – innego członka najbliższej rodziny (o którym mowa w art. 1751 pkt 3 Kodeksu pracy), który korzysta z urlopu macierzyńskiego.
Przepisy przewidują również możliwość przesunięcia terminu urlopu wypoc...