Przypadki szczególnie uzasadnione, czyli o ekstraświadczeniach z pomocy społecznej

Rolą pomocy społecznej nie jest stałe dostarczanie obywatelom środków utrzymania ani pokrywanie wszelkich wydatków przez nich ponoszonych, lecz wyłącznie – jak to ujęto w art. 2 ust. 1 i art. 3 ust. 1 ustawy o pomocy społecznej – umożliwienie przezwyciężenia trudnej sytuacji życiowej oraz wspieranie w wysiłkach zmierzających do zaspokajania niezbędnych potrzeb.
Wyrok NSA z dnia 10 grudnia 2019 r., sygn. akt: I OSK 1865/19

Niejednokrotnie w piśmiennictwie i orzecznictwie podkreśla się subsydiarną funkcję pomocy społecznej – subsydiarną, czyli opartą o zasadę pomocniczości, zgodnie z którą udzielenie świadczeń z pomocy społecznej powinno następować jedynie wówczas, gdy osoba nie jest w stanie zaspokoić swoich potrzeb poprzez dochody otrzymywane z pracy lub świadczenia z ubezpieczenia społecznego. Regułą, na której opiera się system zabezpieczenia społecznego jest to, że człowiek poprzez pracę powinien zapewnić sobie i swej rodzinie środki egzystencji, a przewidując możliwość wystąpienia zdarzeń losowych uniemożliwiających wykonywanie pracy, zadbać o to, by móc korzystać z ubezpieczenia społecznego. Dopiero wówczas, gdy osoba nie ma zapewnionych środków utrzymania z tych źródeł lub są one niewystarczające, może domagać się ona, by państwo zapewniło jej wsparcie ze środków publicznych (por.: Sierpowska I., Zasada pomocniczości w pomocy społecznej, Acta Universitatis Wratislaviensis, Przegląd Prawa i Administracji LXXIX, Wrocław 2009, https://repozytorium.uni.wroc.pl/Content/99280/13_I_Sierpowska_Zasada_pomocniczosci_w_pomocy_spolecznej.pdf).
Zasadę pomocniczości można wywieść z treści art. 2 ust. 1 ustawy o pomocy społecznej (dalej: u.p.s.), zgodnie z którym pomoc społeczna jest instytucją polityki społecznej państwa, mającą na celu umożliwienie osobom i rodzinom przezwyciężanie trudnych sytuacji życiowych, których nie są one w stanie pokonać, wykorzystując własne uprawnienia, zasoby i możliwości. Oznacza to, że jako instytucja nie wyręczamy jednostki z wykonania zadań, które może ona zrealizować samodzielnie, a pomoc społeczna powinna zostać udzielona dopiero wtedy, gdy osoba/rodzina w sytuacji kryzysowej (rozumianej jako trudna sytuacja życiowa) przestaje być samowystarczalna. W takiej sytuacji zadaniem instytucji pomocy społecznej staje się – po myśli art. 3 ust. 1 i 2 u.p.s. – wsparcie osób i rodzin w wysiłkach zmierzających do zaspokojenia niezbędnych potrzeb i umożliwienie im życia w warunkach odpowiadających godności człowieka oraz zapobieżenie sytuacjom, o których mowa w art. 2 ust. 1, przez podejmowanie działań zmierzających do życiowego usamodzielnienia osób i rodzin oraz ich integracji ze środowiskiem.