Praca z młodą osobą dokonującą samouszkodzeń

Już na początku tego artykułu należy zwrócić uwagę na potrzebę zrozumienia faktu, iż młodzi ludzie często borykają się z rozmaitymi zaburzeniami psychicznymi, nawet jeśli w ich otoczeniu uznawane jest to za „wymysł” czy „fanaberię”. W wieku dorastania, gdy ryzyko podejmowania zachowań autodestruktywnych jest wysokie, następuje silniejszy niż we wcześniejszych etapach rozwoju proces kształtowania emocjonalnego stosunku do samego siebie (Gerstmann, 1986).
Jednym ze sposobów radzenia sobie z uciążliwym napięciem u adolescentów i młodych dorosłych są zachowania autodestruktywne (jak np. samouszkodzenia). Z ich powodu coraz częściej młode osoby trafiają do gabinetu psychoterapeuty. Warto zatem zająć się tym, czym samouszkodzenia są, skąd się biorą i jak w najlepszy sposób wspierać młodą osobę, która wykazuje zachowania autodestruktywne.

Samouszkodzenia – teoria

Samouszkodzenia w sposób jednoznaczny zaliczają się do zachowań autodestrukcyjnych. Pojęcie autodestruktywności stosowane jest jednak nie tylko w odniesieniu do zachowań samoniszczących, np. samookaleczenia, ale także do tych „mniej wprost”, takich jak zachowania ryzykowne, samoutrudnianie, zaniedbania zdrowotne czy uzależnienia, które równie często można zaobserwować u młodych ludzi. Warto zwrócić na to uwagę, by zrozumieć, jakie zachowania agresywne skierowane na siebie występują u naszego klienta. Za zachowanie autodestruktywne uznać można, najogólniej ujmując, każde zachowanie dobrowolne, intencjonalne i podejmowane mniej lub bardziej świadomie, stwarzające zagrożenie dla zdrowia lub życia jednostki. W obrębie owych zachowań, biorąc pod uwagę takie wymiary, jak: psychologiczny i czasowy, dystans pomiędzy działaniem a jego negatywnymi skutkami, subiektywne prawdopodobieństwo wystąpienia szkody oraz poziom społecznej akceptacji czynu, wydzielić można dwa rodzaje zachowań autodestruktywnych: bezpośrednie i pośrednie. Te pierwsze to każda forma ataku na własne życie, zdrowie, ciało, o oczywistym związku i zasadniczo małym odstępie czasowym między działaniem a skutkiem. Jest ona z reguły intencjonalna, o zróżnicowanym stopniu uświadomienia, nieakceptowana kulturowo i społecznie (Suchańska, 2001), czyli akty uszkodzenia ciała czy samobójstwa. Jeśli zaś chodzi o zachowania autodestruktywne pośrednie, rozumieć przez nie należy takie zachowania, których związek ze szkodliwym skutkiem nie jest oczywisty i odległy w czasie. Przykładowo: jednostka nie chce sobie celowo zaszkodzić – dąży raczej do określonych korzyści, a negatywne konsekwencje są w ten proces wpisane (np. stosowanie używek).
Według Favazza (1996) samouszkodzenia podzielić można na trzy grupy:

• samouszkodzenia wielkie (np. obcięcie kończyny) – występują najrzadziej, niosą ze sobą poważne konsekwencje dla zdrowia i życia, zazwyczaj podejmowane są w stanach ostrego upojenia alkoholowego lub w psychozach,
• samouszkodzenia stereotypowe (rytmiczne uderzanie głową w ścianę itp.),
• samouszkodzenia powierzchowne lub umiarkowane – występują najczęściej, zwykle mają powierzchowny charakter i nie wymagają interwencji medycznej.

Należy wspomnieć także o podziale na samookaleczenia bez intencji samobójczej (non-suicidal self-injury, NSSI) i zachowania samobójcze (suicidal behaviour disorder, SBD). Podział ten jest znacznie bardziej aktualny – w ostatnich rewizjach klasyfikacji DSM (Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders) American Psychiatric Association (2013) wyodrębnione zostały osobne kryteria rozpoznania i kodowania samookaleczenia bez intencji samobójczej i zachowania samobójczego. Samouszkodzenia (samookaleczenia) bez intencji samobójczej obejmują m.in.: cięcie, uderzanie głową, przypalani...