Praca socjalna z osobami opuszczającymi zakład karny – wyzwanie czy problem?

Raport Najwyższej Izby Kontroli z 2018 roku „Pomoc społeczna świadczona osobom opuszczającym zakłady karne” potwierdza powyższą tezę. Analizie zostały w nim poddane między innymi zapisy dwudziestu jeden Strategii Rozwiązywania Problemów Społecznych i tylko w dwóch z nich odnaleziono zagadnienie dotyczące wspierania byłych osadzonych. Należy jednak zaznaczyć, że zapisy te miały charakter ogólny, nie przypisano im żadnych konkretnych działań. Można sądzić, że brak działań w tym obszarze oznacza, że tak władze lokalne, jak i służby pomocy społecznej nie dostrzegają problemów, z jakimi borykają się te osoby po opuszczeniu zakładów karnych.

Warto jednak podkreślić, że z badań wynika, iż byli więźniowie należą do grup osób, którym w Polsce żyje się najtrudniej. Osoby takie znalazły się na piątym miejscu (wśród 18), które napotykają największe trudności i ograniczenia w społeczeństwie. Badania wskazują też, że osoby zwolnione z ZK należą do najbardziej zagrożonych wykluczeniem społecznym.

Problemy we wspieraniu osób opuszczających zakłady karne

Dlaczego wsparcie dla osób opuszczających zakłady karne ciągle nie jest wystarczające? Sądzę, że powodów takiego stanu rzeczy jest kilka.

Po pierwsze – wsparcie dla tej grupy osób ma znaczenie w skali państwa, ale nie dla poszczególnych gmin. Każdego roku z jednostek penitencjarnych zwalnianych jest około 80 tys. osadzonych, w skali gminy przekłada się to jednak średnio na około 1% beneficjentów pomocy społecznej należących do tej kategorii klientów.

Należy zauważyć, że odsetek osób mających trudności w przystosowaniu się do życia po zwolnieniu z zakładu karnego, zwracających się o wsparcie do ośrodków pomocy społecznej ulega zmniejszeniu, co wpisuje się w ogólnopolską tendencję zmniejszającej się liczby osób korzystających z pomocy społecznej.

W 2015 r. z pomocy OPS skorzystało 17,2% osób zwolnionych z ZK/AŚ, a w 2017 r. – 15,3% osób z tej grupy potrzebujących. Średnio w całym kraju ze wsparcia OPS korzystało niecałe 17% byłych osadzonych, którzy zadeklarowali zamieszkanie na terenie poszczególnych gmin. Tendencja spadkowa jest nadal widoczna.

Istotnym elementem braku skuteczności działań pomocy społecznej w obszarze wsparcia osób opuszczających zakłady karne jest również brak przepływu informacji. Zakłady karne i areszty śledcze mogą przesyłać do właściwych ośrodków pomocy społecznej, po wcześniejszym ustaleniu z osadzonym, informacje o potrzebach postpenitencjarnych osoby mającej opuścić dany zakład. Takie powiadomienie przesyłane jest za zgodą osadzonego. Z informacji uzyskanych w Centralnym Zarządzie Służby Więziennej wynika, że liczba powiadomień o potrzebach osób zwalnianych, przekazywanych do ośrodków pomocy społecznej w latach 2015–2018 (I połowa) ulegała systematycznemu zmniejszeniu. O ile w 2015 r. wszystkie działające w kraju jednostki penitencjarne wystosowały powiadomienia w sprawie 3579 osób, co stanowiło 4,2% ogółu zwolnionych, to w 2017 r. takich powiadomień było 2471 i dotyczyły zaledwie 3,2% zwolnionych. 

Korzystanie z pomocy społecznej jest dobrowolne, więc o ile ten brak kontaktu z OPS wynika z braku chęci ze strony osoby osadzonej do skorzystania z pomocy – jest to właściwa procedura. Często jednak jest to efekt nieodpowiednich informacji przekazywanych przez służby więzienne odnośnie do możliwości i zakresu pomocy.
 

Po drugie – jak po...