Kurator osoby ubezwłasnowolnionej a kurator osoby niepełnosprawnej. Przesłanki ustanowienia i jego skutki dla postępowań administracyjnych w pomocy społecznej

Kurator osoby ubezwłasnowolnionej częściowo

Najczęściej w postępowaniach o przyznanie pomocy społecznej spotykamy się z kuratorem ustanowionym dla osoby częściowo ubezwłasnowolnionej.
Problematyka ubezwłasnowolnienia uregulowana jest w kilku aktach prawnych. Przede wszystkim w Kodeksie cywilnym (k.c.) jako źródle prawa materialnego. Ubezwłasnowolnienie istotnie wpływa na zdolność do czynności prawnych rozumianą jako możliwość samodzielnego działania (składania oświadczeń woli) nie tylko w stosunkach cywilnoprawnych, ale także i w innych, jak choćby w postępowaniach administracyjnych. Taką możliwość samodzielnego działania daje wyłącznie pełna zdolność do czynności prawnych, którą – zgodnie z art. 11 k.c. – uzyskuje się z chwilą uzyskania pełnoletności. Zgodnie z kolei z art. 12 i 15, nie mają zdolności do czynności prawnych osoby, które nie ukończyły 13 lat, oraz osoby ubezwłasnowolnione całkowicie, a osoby, które ukończyły 13 lat, ale nie są jeszcze pełnoletnie oraz osoby ubezwłasnowolnione częściowo mają ograniczoną zdolność do czynności prawnych.

Kodeks cywilny rozróżnia zatem dwa rodzaje ubezwłasnowolnienia – ubezwłasnowolnienie całkowite i ubezwłasnowolnienie częściowe. Chociaż podłoże ubezwłasnowolnienia w obu przypadkach jest identyczne (choroba psychiczna, niedorozwój umysłowy albo innego rodzaju zaburzenia psychiczne, w szczególności pijaństwo lub narkomania), to właśnie to rozróżnienie istotnie wpływa na zakres działania ubezwłasnowolnionego.

Zgodnie z art. 13 k.c. ubezwłasnowolnić całkowicie można osobę, która w ogóle nie jest w stanie kierować swoim postępowaniem. Wówczas dla takiej osoby ustanawia się opiekę, chyba że pozostaje jeszcze pod władzą rodzicielską (ubezwłasnowolnić całkowicie można bowiem osobę, która ukończyła lat 13). Osoba taka nie ma w ogóle zdolności do czynności prawnych – działa za nią opiekun. Każda czynność prawna dokonana przez taką osobę jest nieważna, poza umowami mieszczącymi się w zakresie drobnych bieżących spraw życia codziennego, o ile nie niesie ona za sobą rażącego pokrzywdzenia tej osoby (np. może ona kupić chleb, pod warunkiem, że cena, którą zapłaci, nie przekracza ceny rynkowej). W sferze stosunków administracyjnoprawnych z kolei osoba ubezwłasnowolniona całkowicie nie może samodzielnie działać w charakterze strony – składać wniosków, wyjaśnień, być przesłuchiwana przez organ jako strona.
Z kolei ubezwłasnowolnić częściowo można osobę pełnoletnią, której stan z uwagi na wymienione powyżej przyczyny nie uzasadnia ubezwłasnowolnienia całkowitego, lecz potrzebna jest pomoc do prowadzenia jej spraw (art. 16 k.c.). Do pomocy w prowadzeniu spraw ustanawia się kuratelę. Osoba taka, poza wyjątkami przewidzianymi w przepisach, może działać samodzielnie, jednak w każdym z przypadków zaciągnięcia zobowiązania lub rozporządzenia przysługującym jej prawem w sferze cywilnoprawnej potrzebna jest zgoda przedstawiciela ustawowego, czyli kuratora.
Każdorazowo zakres kurateli określić powinien sąd opiekuńczy w postanowieniu o ustanowieniu kuratora oraz w wydawanym mu zaświadczeniu (art. 604 Kodeksu postępowania cywilnego, dalej: k.p.c.). Wówczas nie budzi wątpliwości, do jakich czynności konieczna jest zgoda kuratora, a kiedy występuje jako reprezentant strony. Zdarzają się jednak takie sytuacje, w których sąd opiekuńczy nie upoważni kuratora do reprezentowania ubezwłasnowolnionego ani do zarządu jego majątkiem. Powstaje wtedy wątpliwość, czy w takiej sytuacji kurator osob...