Koncepcja samoregulacji w pracy z klientem

Koncepcja samoregulacji odnosi się do tego, w jaki sposób człowiek radzi sobie ze stresem w jego życiu. Z takim, który przekracza jego możliwości, ogranicza w znacznym stopniu zdolności osiągania harmonii, rozumianej jako optymalny poziom stresu, który nie dezorganizuje, nie zaburza jego życia. Osoby wspomagane przez pracowników OPS to najczęściej osoby doświadczające różnego rodzaju kryzysów, m.in. kryzysu przemocy, kryzysów rozwojowych.
Rozumienie pojęcia samoregulacji, świadomość procesu samoregulacji może pozwolić pracownikowi socjalnemu na dostosowanie odpowiednich interwencji oraz przygotowywanie adekwatnego procesu pomocy. Mogą to być działania niewielkie, a o szerokim zakresie oddziaływania, o czym w dalszej części artykułu.
Im większy poziom stresu, tym trudniej jednostce funkcjonować w równowadze. Bywa też tak, że procesy regulacji pobudzenia i hamowania funkcjonowania mogą zostać w pewien sposób zaburzone i dana osoba może wykazywać zafiksowanie się na jednym ze stanów: jest w dużej mierze pobudzona cały czas lub – odwrotnie – w znacznym stopniu zahamowana. W sytuacji stresu osoba wykorzystuje naturalne biologiczne reakcje na stres: zaangażowanie społeczne, walkę lub ucieczkę, zamrożenie1, zdesensytyzowanie się (zdysocjowanie)2. Ten opis wskazuje na to, że procesy hamowania i pobudzenia występują w sposób ciągły, a stres jest efektem zaburzenia równowagi między tymi procesami. To zużywa zasoby energetyczne mózgu, w tym organizmu człowieka. Jeżeli zużycie tych zasobów jest zbyt duże, to człowiek z czasem będzie miał poważne trudności w radzeniu sobie z doświadczeniem stresu (konfliktem interpersonalnym, kryzysem emocjonalnym, atakami itp.). 
 

Stresor jest sytuacją, okolicznością, osobą, stanem wewnętrznym, który powoduje napięcie, narusza wewnętrzne zasoby osoby i pobudza człowieka do działania, mającego na celu zaspokojenie potrzeb, które pojawiają się wskutek tego stresora. Praktycznie wszystko może być percypowane i doświadczane jako stresor przez daną osobę. Stresor jest doświadczeniem, które zaburza w znaczny sposób równowagę jednostki i tym samym jednostka dąży do zlikwidowania stresu powstałego wskutek danego stresora, by osiągnąć równowagę na różnych poziomach osobistego funkcjonowania (fizycznym, psychicznym, relacyjnym). Doświadczenie stresu dla jednostki jest doświadczeniem różnych bodźców, występujących nierzadko jednocześnie. Znane jest powiedzenie: „nieszczęścia lubią chodzić parami”, które wskazuje na to, iż człowiek w tym samym czasie doświadcza kilku stresorów naraz. Stres jest doświadczany cieleśnie (reakcje w ciele, objawy fizyczne, symptomy chorobowe, same choroby itp.), psychicznie (na przykład zaburzenia myślenia, rozregulowanie emocjonalne), w obszarze społecznym (konflikty interpersonalne, nieporozumienia z innymi, trudności w nawiązaniu i podtrzymaniu kontaktu).
Specyficznym i znaczącym objawem stresu u dzieci są reakcje cielesne niezwerbalizowane. Dzieci – szczególnie małe – mają trudność w słownym scharakteryzowaniu samego doświadczenia stresu i jego przyczyn.
Innym ważnym aspektem doświadczenia stresowego jest to, iż w pewnym momencie jego poziom staje się zbyt duży dla danej osoby, to znaczy, że przekracza jego zasoby i możliwości poradzenia sobie z problemem. Wówczas systemy wewnętrzne zaczynają działać w celu osiągnięcia równowagi i doprowadzenia osoby do pełnego dobrostanu biopsychospołecznego. O tym mówi koncepcja samoregulacji.
Każdy człowiek posiada zdolności do dbania o siebie, dysponuje odpowiednimi zasobami do tego, by zaspokajać swoje potrzeby. Umiejętności te są odpowiednio rozwinięte na danym etapie życia człowieka oraz rozwijają się w trakcie jego całego życia. W organizmie człowieka zachodzą procesy, które prowadzą do zaspokojenia potrzeb, do uregulowania równowagi na rożnych poziomach, m.in. psychicznym, fizjologicznym. Gdy następuje niedobór, różne systemy działają w celu ich uzupełnienia. Dzieje się to na pewnym poziomie samoistnie. Podobnie dzieje się w sytuacji nadmiaru (na przykład nadmiernej ilości bodźców): system działa w kierunku pozbycia się nadmiaru (na przykład człowiek dąży do zredukowania ilości bodźców poprzez wycofanie się z danej sytuacji). Pod wypływem jakiejś sytuacji człowiek tak działa, w taki sposób organizuje swoje funkcjonowanie, by zaspokoić daną potrzebę i doświadczyć oczekiwanego stanu harmonii, równowagi. Funkcjonowanie takie jest cykliczne: człowiek działa od zaspokojenia potrzeby do kolejnego zaspokojenia. Osoba działa automatycznie, dynamicznie i we wspomnianym cyklu. Jeżeli człowiek nie będzie dysponował środkami do zaspokojenia potrzeb, jeżeli w otoczeniu (środowisku) nie znajdzie zasobów, sposobów do zaspokojenia potrzeby, poziom regulacji opadnie. Jednostka będzie doświadczała stanu rozregulowania. 
 

Samoregulacja jest kilkuwymiarowa, jest systemem zmiennym, dynamicznym. Obszary te są ze sobą połączone, więc zmiana w jednym obszarze skutkuje zmianą w innym, np. zmiana w obszarze biologicznym wpłynie na funkcjonowanie emocjonalne człowieka itp. Obszary te dzia...