Dochód w pomocy społecznej – wybrane aspekty obliczania dochodu osoby lub rodziny korzystającej ze świadczeń z pomocy społecznej (cz. I)

Ciężko jest czasami zachować równowagę pomiędzy sztywnymi przepisami prawa a tą szczególną zasadą, którą – procedując każdą sprawę w pomocy społecznej – powinniśmy mieć na uwadze, to jest zasadę pomocniczości podyktowaną dobrem klienta. Dużą sztuką jest przy udzielaniu pomocy społecznej nie zgubić po drodze tej zasady, pozostając jednocześnie w zgodzie z przepisami, których stosowanie podlega kontroli tak pod względem proceduralnym, jak i finansowym. 

Tymczasem kwestia prawidłowego obliczenia dochodu osoby czy rodziny korzystającej z tej pomocy ma istotny wpływ z jednej strony na wysokość otrzymanego świadczenia pieniężnego czy nawet w ogóle na to, czy takie świadczenie zostanie przyznane, z drugiej – na wysokość zobowiązań klienta czy członków jego rodziny w związku z odpłatnością za świadczenia niepieniężne.

Świadczenia z pomocy społecznej a kryterium dochodowe

Zgodnie z art. 8 ust. 1 ustawy o pomocy społecznej (zwanej dalej ustawą) i aktualną wysokością zweryfikowanych w 2021 r. kryteriów dochodowych, prawo do świadczeń pieniężnych z pomocy społecznej (z zastrzeżeniem art. 40, art. 41, art. 53a i art. 91) przysługuje:

• osobie samotnie gospodarującej, której dochód nie przekracza kwoty 776 zł, zwanej dalej „kryterium dochodowym osoby samotnie gospodarującej”,
• osobie w rodzinie, w której dochód na osobę nie przekracza kwoty 600 zł, zwanej dalej „kryterium dochodowym na osobę w rodzinie”,
• rodzinie, której dochód nie przekracza sumy kwot kryterium dochodowego na osobę w rodzinie, zwanej dalej „kryterium dochodowym rodziny”
  przy jednoczesnym wystąpieniu co najmniej jednego z powodów wymienionych w art. 7 pkt 2–15 lub innych okoliczności uzasadniających udzielenie pomocy społecznej.
   

Z przepisu tego płyną następujące wnioski:

• kryterium musi być spełnione, aby móc przyznać pomoc pieniężną,
• a co za tym idzie – do otrzymania świadczeń niepieniężnych nie trzeba spełniać kryterium, co najwyżej należy liczyć się z tym, że świadczenia te będą odpłatne częściowo lub całkowicie,
• przepis przewiduje wyjątki, których wystąpienie umożliwia przyznanie świadczeń pieniężnych nawet pomimo przekroczenia kryterium dochodowego (zasiłek celowy w sytuacji zdarzenia losowego, klęski żywiołowej lub ekologicznej, specjalny zasiłek celowy, wynagrodzenie dla opiekuna, pomoc dla cudzoziemca na zasadach określonych w art. 91),
• aby otrzymać świadczenie pieniężne z pomocy społecznej nie wystarczy spełnić jedynie kryterium dochodowego oznaczającego ubóstwo – oprócz tego musi istnieć jeszcze co najmniej jeden powód wskazany w art. 7 pkt 2–15.
   

Podwyższenie kryterium dochodowego – zasady i finansowanie świadczeń

Z art. 8 ust. 2 wynika, że ustalona w ust. 1 kwota kryterium dochodowego dla niektórych świadczeń pieniężnych może być wyższa, ponieważ rada gminy, w drodze uchwały, może podwyższyć kwoty, o których mowa w ust. 1 pkt 1 i 2, uprawniające do zasiłków okresowego i celowego. Zatem można podwyższyć kwotę kryterium dla tych świadczeń – jednak gmina musi liczyć się z tym, że świadczenia udzielone osobom przekraczającym ustawowe kryterium obciążać będą wyłącznie budżet gminy, chyba że budżet państwa wyasygnuje na to środki w ramach programów rządowych – jak to ma miejsce przy realizacji wieloletniego rządowego programu „Posiłek w szkole i w domu” na lata 2019–2023.

Wskazany program przewiduje możliwość udzielania świadczenia pieniężnego (zasiłku celowego) z przeznaczeniem na zakup posiłku lub żywności osobom, których dochód nie przekracza aktualnie 2...