Depresja dzieci i młodzieży

Osoba cierpiąca na depresję z reguły postrzega swoją chorobę jako bolesne doświadczenie, całkowicie bezużyteczne, które nie ma żadnej sensownej przyczyny. W rzeczywistości depresja jest sygnałem, że konieczne jest dokonanie szeroko rozumianej zmiany, bo tylko takie działanie może przywrócić utraconą równowagę. Depresja (z łac. depressio – głębokość, od deprimere – przygniatać) jest określeniem ogólnym. Nie oznacza jednej choroby, ale całą gamę stanów chorobowych, które przejawiają się w dość podobny sposób, jednak ich przyczyna jest różna. Biorąc to pod uwagę, musimy pamiętać o doborze zindywidualizowanego sposobu leczenia.
Coraz częściej w mediach spotyka się z różne wypowiedzi dotyczące depresji. Można odnieść wrażenie, że termin jest nieco nadużywany, a jego prawdziwe znaczenie zatraca się. Depresja stanowi jedno z najczęściej występujących, a jednocześnie rzadko diagnozowanych, zaburzeń psychicznych wśród dzieci i młodzieży. Jest także najczęściej występującym zaburzeniem psychicznym u dziewcząt w okresie dorastania. Znacząca klinicznie symptomatologia dotyka prawie 20% nastolatek. W Polsce od początku lat 80. XX wieku zaczęto publikować badania nad rozpowszechnianiem się depresji wśród dzieci i młodzieży. Wskaźnik występowania depresji wynosił 28% u 13-latków i 19% u 17-latków. Stwierdzono również dwukrotnie częstsze występowanie objawów u dziewcząt (42%) w stosunku do chłopców (22%). 

Depresja u nastolatków

Depresja jest szczególnie istotnym problemem dotyczącym zdrowia dzieci i młodzieży. Nieleczona może mieć katastrofalne skutki w latach późniejszych. Ponieważ coraz powszechniejsze występowanie depresji u coraz młodszych dzieci zaczyna stanowić narastający problem społeczny, jej leczenie i profilaktyka stanowią przedmiot szczególnej troski wśród osób zajmujących się ochroną zdrowia, edukacją czy polityką społeczną. Niestety, obraz polskich szpitali psychiatrycznych dla młodych ludzi w porównaniu do Europy wypada bardzo słabo, mimo narastających potrzeb. Szpitale psychiatryczne pękają w szwach. Przykładowo, w łódzkim szpitalu im. Babińskiego są 23 łóżka kontraktowe, młodych pacjentów 26, a 30 oczekuje na miejsce. W Klinice Psychiatrii Dzieci i Młodzieży w Warszawie jest 28 miejsc, a na przyjęcie czeka pond 60 pacjentów. To zatrważające dane. Według Polskiego Towarzystwa Psychiatrycznego nawet 630 tys. dzieci może mieć problemy psychiczne, z czego część nigdy nie zostanie zdiagnozowana, a tym samym leczona. Depresja w wieku dziecięcym czy młodzieńczym jest szczególnie trudnym doświadczeniem nie tylko dla chorującego, ale dla całej rodziny, skutki jej nieleczenia mają bardzo negatywne konsekwencje. Część młodych ludzi jest w stanie wyjść z depresji w ciągu roku przy pomocy psychoterapii oraz farmakoterapii, jednak jak wskazują opracowania dotyczące tego zagadnienia, część z nich nie wyrasta z depresyjnego nastoju. Epizody depresji mają tendencję do nawracania, dlatego adolescenci, którzy jej doświadczają, zdecydowanie bardziej (niż ich rówieśnicy wolni od depresji) mają tendencję do zapadnia na tę chorobę jako ludzie dorośli.

Zakres znaczeniowy

Kryteria diagnostyczne depresji zostały określone w dwóch systemach klasyfikacji DSM-V oraz ICD-10. Sformułowanie „zaburzenia depresyjne” stopniowo zastępowane jest formą pochodzącą z klasyfikacji Amerykańskiego Towarzystwa Psychiatrycznego terminem „duża depresja”. W klasyfikacji ICD-10 występuje sformułowanie „epizod depresyjny”. Używając obu rozróżnień, należy brać pod uwagę fakt, że zostały stworzone dla różnych celów i nie są równoznaczne. Termin „depresja” stosowany jest w szerokim znaczeniu i dotyczy zespołu objawów depresyjnych (zespołu depresyjnego). Zespoły depresyjne mogą występować w przebiegu innych zaburzeń, np. w zaburzeniach psychotycznych, nerwicowych, a także w zaburzeniach jedzenia, i nie zawsze oznacza to współwystępowanie tzw. dużej depresji. Epizod depresyjny może występować zarówno w przebiegu choroby afektywnej jednobiegunowej, jak i dwubiegunowej – dlatego mówi się o depresji jednobiegunowej lub dwubiegunowej.

Rodzaje depresji. Obraz kliniczny

Klasyczny podział ze względu na przyczynę rozróżnia następujące rodzaje depresji: 

• Depresja endogenna, którą warunkują kwestie biologiczne, genetyczne. Słowo endo pochodzi z greki (od słowa endon), co znaczy wewnątrz. Mówimy więc o depresji wewnątrzpochodnej. Często kojarzona jest z dużą depresją. Zwykle charakteryzują ją dolegliwości nasilone, a zewnętrzna przyczyna jest trudno uchwytna (brak konkretnego wydarzenia czy stresujących sytuacji z zewnątrz, które mógłby ją wywoływać);
• Depresja egzogenna (reaktywna), związana z czynnikami stresującymi, przytłaczającymi sytuacjami, utratą bliskich, niepowodzeniami, kłopotami ze zdrowiem i innymi czynnikami psychospołecznymi.

Co ciekawe, powyższy podział nie jest uznawany przez wszystkich klinicystów, ponieważ opiera się głównie o poziom nasilenia objawów. Tak więc kategoryzacja depresji na zewnątrz- i wewnątrzpochodną nieco traci na znaczeniu, ponieważ obie mogą przebiegać bardzo podobnie, a uchwytna różnica dotyczy tylko rodzaju leczenia i jego efektów. 

W kryteriach diagnostycznych nie istnieje taka jednostka chorobowa, jak „depresja dziecięca”, dlatego u wielu dzieci nie stawia się diagnozy. Są jednak podstawy, by przypuszczać, że depresja dotyka nawet co trzeciego nastolatka. Depresja u dzieci, podobnie jak u dorosłych, wiąże się z długotrwałym obniżeniem nastroju. W przeciwieństwie do osób dorosłych, u dzieci mogą nasilić się nietypowe dla depresji objawy: zachowania agresywne, destrukcyjne, autodestrukcyjne (na przykład samookaleczanie) i buntownicze. Wzrasta drażliwość, zaburzenia koncentracji uwagi i trudności z zapamiętywaniem. Takie objawy nie mieszczą się w ramach klasyfikacji dotyczącej depresji, co nastręcza nie lada trudności w anamnezie. Zdarza się, że u dzieci cierpiących na depresję stwierdza się zaburzenia zachowania lub nadpobudliwość psychoruchową, na przykład ADHD. Błędne rozpoznanie sprawia, że leczenie nie przynosi efektów. Objawy chorobowe zależą od wieku dziecka i etapu jego rozwoju. U nastolatków najczęściej obserwuje się zmiany zachowania, a u maluchów – objawy somatyczne. Zespoły objawów depresyjnych charakteryzują się obniżeniem nastroju, smutkiem, przygnębieniem, niską samooceną, małą wiarą w siebie, poczuciem winy i pesymizmem. U części pacjentów występują myśli samobójcze, również niezdolność do przeżywania przyjemności, obniżenie napędu psychoruchowego, zaburzenia rytmu dobowego – bezsenność lub nadmierna senność, zmniejszenie, a rzadziej wzmożenie apetytu.

Jak odróżnić depresję od smutku?

Smutek jest naturalną emocją pojawiająca się jako odpowiedź na różne sytuacje i nie jest związany z zaburzeniami zdrowia psychicznego. Jako emocja nie ma charakteru chorobowego (smutek niepatologiczny), niekiedy jednak może stanowić o zaburzeniu depresyjnym, które wymaga specjalistycznej pomocy psychiatrycznej czy psychoterapeutycznej.