Co przyniósł mijający rok
Podsumowanie zmian prawnych w 2018 roku

Jedną z największych rewolucji w przepisach w 2018 r. była zmiana w prawie ochrony danych osobowych, wynikająca z wejścia w życie przepisów Rozporządzenia o Ochronie Danych Osobowych (tzw. RODO). Rozporządzenie RODO wprowadza szereg zmian w zasadach przetwarzania danych osobowych. Przede wszystkim jednak wprowadza zmiany w zakresie ryzyka związanego z przetwarzaniem danych osobowych, co powoduje, iż znaczenie i waga tej materii znacznie wzrośnie.
RODO szeroko reguluje zakres uprawnień przysługujących osobom fizycznym, których dane osobowe są przetwarzane. Ważniejsze jednak jest to, że skorzystanie z danego uprawnienia przez osobę będzie wiązało się z obowiązkiem podjęcia określonego działania przez administratora danych. To on będzie musiał spełnić konkretne żądanie (oczywiście o ile będzie ono zasadne). Podkreślić trzeba w tym miejscu, że część z praw przysługujących osobie, której dane są przetwarzane, administratorzy będą musieli realizować z własnej inicjatywy (nie czekając na działanie konkretnych osób fizycznych), a część będzie uzależniona od tego, czy z konkretnym żądaniem zwróci się podmiot danych (czyli będzie wymagana jego aktywność). Temat RODO był poruszany wielokrotnie na łamach „Doradcy w Pomocy Społecznej”, co również świadczy o tym, jak istotna jest zmiana.

Uchwalenie nowego programu dożywiania

Uchwałą Nr 140 Rady Ministrów z dnia 15 października 2018 r. ustanowiony został wieloletniego rządowy program „Posiłek w szkole i w domu” na lata 2019–2023 (uchwała opublikowana została w „Monitorze Polskim” z 2018 r. pod pozycją 1007). Program ten zastąpi przyjęty uchwałą nr 221 Rady Ministrów z dnia 10 grudnia 2013 r. wieloletni program wspierania finansowego gmin w zakresie dożywiania „Pomoc państwa w zakresie dożywiania” na lata 2014–2020 (M.P. z 2015 r., poz. 821). Przepisy dotyczące nowego programu wejdą w życie 1 stycznia 2019 roku.
Wieloletni rządowy program „Posiłek w szkole i w domu” na lata 2019–2023 w swych założeniach zapewnić ma pomoc zarówno osobom starszym, niepełnosprawnym, o niskich dochodach, jak także dzieciom, które wychowują się w rodzinach znajdujących się w trudnej sytuacji. Program przewiduje wsparcie finansowe gmin w udzieleniu pomocy w formie posiłku, świadczenia pieniężnego w postaci zasiłku celowego na zakup posiłku lub żywności oraz świadczenia rzeczowego w postaci produktów żywnościowych. Ze środków przekazywanych gminom w ramach programu dofinansowane zostaną zarówno posiłki wydawane w stołówkach, jak i te, które będą dowożone osobom dorosłym, w tym osobom niewychodzącym z domu, niebędącym w stanie przygotować sobie codziennie gorącego posiłku. Stąd też w Programie przeznacza się środki na dowóz posiłków.

Ze środków przekazywanych w ramach programu gminy udzielać będą wsparcia osobom spełniającym warunki otrzymania pomocy, wskazane w ustawie z dnia 12 marca 2004 r. o pomocy społecznej (t.j.: Dz. U. z 2018 r., poz. 1508 z późn. zm.) oraz spełniającym kryterium dochodowe w wysokości 150% kryterium, o którym mowa w art. 8 ww. ustawy:

• dzieciom do czasu podjęcia nauki w szkole podstawowej,
• uczniom do czasu ukończenia szkoły ponadpodstawowej lub szkoły ponadgimnazjalnej w formie posiłku, świadczenia pieniężnego na zakup posiłku lub żywności albo świadczenia rzeczowego w postaci produktów żywnościowych.

W szczególnie uzasadnionych przypadkach, gdy uczeń albo dziecko nie spełni wymagań, o których mowa powyżej, a wyrazi chęć zjedzenia posiłku, odpowiednio dyrektor szkoły lub przedszkola poinformuje ośrodek pomocy społecznej, właściwy ze względu na miejsce zamieszkania ucznia lub dziecka, o potrzebie udzielenia pomocy w formie posiłku. Liczba dzieci i uczniów, którym udzieli się pomocy w takiej sytuacji, nie będzie mogła przekroczyć 20% liczby uczniów i dzieci otrzymujących posiłek w szkołach i przedszkolach na terenie gminy w poprzednim miesiącu kalendarzowym, a w miesiącu wrześniu tej liczby z miesiąca czerwca.
Przyznanie ww. pomocy w przypadku przyjęcia przez gminę odpowiedniego programu osłonowego, o którym mowa w art. 17 ust. 2 pkt 4 ustawy o pomocy społecznej – nie będzie wymagało wydania decyzji administracyjnej w sprawie ustalenia sytuacji rodziny w drodze rodzinnego wywiadu środowiskowego.
W przypadku osób dorosłych ze środków przekazywanych w ramach programu gminy będą mogły udzielać wsparcia w postaci posiłku, świadczenia pieniężnego na zakup posiłku lub żywności, świadczenia rzeczowego w postaci produktów żywnościowych osobom spełniającym warunki otrzymania pomocy wskazane w ustawie o pomocy społecznej oraz spełniającym kryterium dochodowe w wysokości 150% kryterium, o którym mowa w art. 8 ww. ustawy.
Wsparcie finansowe dla gmin z programu udzielane będzie na podstawie art. 115 ustawy o pomocy społecznej. Na realizację działań przewidzianych programem gmina będzie mogła otrzymać dotację, jeżeli udział środków własnych gminy wyniesie nie mniej niż 40% przewidywanych kosztów realizacji zadania. Na uzasadniony, pisemny wniosek wójta (burmistrza, prezydenta miasta) wojewoda będzie mógł wyrazić zgodę na zwiększenie dotacji, z tym że udział środków własnych gminy nie będzie mógł wynosić mniej niż 20% przewidywanych kosztów realizacji zadania. Na taki sam wniosek wojewoda będzie mógł także wyrazić zgodę na zwiększenie dotacji do 5% środków finansowych z przeznaczeniem na dowóz posiłków w gminie, w szczególności dla osób starszych, niepełnosprawnych, z tym, że udział środków własnych gminy nie będzie mógł wynosić mniej niż 20% przewidywanych kosztów realizacji tego zadania.

Świadczenie „Dobry start”:

Uchwałą Nr 80 Rady Ministrów z dnia 30 maja 2018 r. ustanowiony został rządowy program „Dobry start”. Uchwała opublikowana została w „Monitorze Polskim” z 2018 r. pod pozycją 514. Szczegółowe warunki realizacji ww. programu określiło natomiast rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 30 maja 2018 r., opublikowane w „Dzienniku Ustaw” z 2018 r. pod pozycją 1061.
Zgodnie z przepisami rozporządzenia świadczenie „Dobry start” przewidziane zostało dla rodziców, opiekunów faktycznych, opiekunów prawnych, rodzin zastępczych, osób prowadzących rodzinne domy dziecka, dyrektorów placówek opiekuńczo-wychowawczych, dyrektorów regionalnych placówek opiekuńczo-terapeutycznych – raz w roku na dziecko oraz dla samych osób uczących się – także raz w roku.
Świadczenie udzielane było w związku z rozpoczęciem roku szkolnego do ukończenia:

• przez dziecko lub osobę uczącą się do 20. roku życia,
• przez dziecko lub osobę uczącą się do 24. roku życia – w przypadku dzieci lub osób uczących się, legitymujących się orzeczeniem o niepełnosprawności.

Oznaczało to, że między innymi świadczenie nie przysługiwało dzieciom rozpoczynającym roczne przygotowanie przedszkolne (tzw. zerówki). Wysokość świadczenia ustalona została na kwotę 300 zł – jednorazowo.

Opłata za DPS

W przypadku uchwały Naczelnego Sądu Administracyjnego w sprawie ponoszenia opłat za Dom Pomocy Społecznej przez osoby, o których mowa w art. 103 ust. 2 ustawy o pomocy społecznej (małżonek, zstępni, wstępni) nie mamy do czynienia ze zmianą w prawie w ścisłym tego słowa znaczeniu. Jednakże z uwagi na materię objętą uchwałą, winna zostać uwzględniona w niniejszym artykule ze względu na jej doniosłość i praktyczne znaczenie.
W dniu 11 czerwca 2018 r. Naczelny Sąd Administracyjny podjął uchwałę w składzie siedmiu sędziów w sprawie o sygn. akt: I OPS 7/17. Zasadniczą tezą wynikającą z podjętej uchwały jest to, że obowiązek wnoszenia, przez osoby wskazane w art. 61 ust. 1 pkt 2 ustawy z dnia 12 marca 2004 r. o pomocy społecznej (Dz. U. z 2018 r., poz. 1508 ze zm.) opłat za pobyt w domu pomocy społecznej umieszczonej w nim osoby, a w konsekwencji wydanie decyzji o zwrocie kosztów poniesionych zastępczo przez gminę na podstawie art. 104 ust. 3 w związku z art. 61 ust. 3 tej ustawy, wymaga uprzedniego skonkretyzowania i zindywidualizowania tego obowiązku, począwszy od dnia jego powstania w stosunku do każdej ze zobowiązanych osób w decyzji administracyjnej o ustaleniu opłaty wydanej na podstawie art. 59 ust. 1 w związku z art. 61 ust. 1 i 2 tej ustawy lub w drodze umowy zawartej na podstawie art. 103 ust. 2 w związku z art. 61 ust. 1 i 2 oraz art. 64 ustawy o pomocy społecznej.
Zagadnieniem podstawowym – które wymagało rozważenia w sprawie – było ustalenie, co stanowi podstawę prawną powstania obowiązku wnoszenia opłaty za pobyt w domu pomocy społecznej, a w konsekwencji kiedy ten obowiązek powstaje, bowiem dopiero wówczas można stwierdzić, czy dana osoba wywiązuje się, czy nie wywiązuje z tego obowiązku, a w przypadku niewywiązywania czy gmina zastępczo ponosi te opłaty, a także kiedy gminie przysługuje prawo dochodzenia zwrotu poniesionych wydatków.
Według pierwszego stanowiska prezentowanego w orzecznictwie obowiązek ponoszenia przez osoby wymienione w art. 61 ust. 1 pkt 2 ustawy o pomocy społecznej opłat za pobyt mieszkańca w domu pomocy społecznej ma swoje źródło w ustawie, w powołanym przepisie. Umowa, o jakiej mowa w art. 103 ust. 2 ustawy, służy określeniu wysokości wnoszonej opłaty, ale nie kreuje obowiązku jej ponoszenia. W konsekwencji nie ma podstaw do wydawania decyzji określającej osobę zobowiązaną do ponoszenia opłaty i wysokość tej opłaty. W razie odmowy zawarcia umowy i uchylania się od obowiązku przez osoby zobowiązane, gmina, która zastępczo poniosła wydatki, może egzekwować ich zwrot w drodze administracyjnej, czemu służy wydanie decyzji na podstawie art. 104 ust. 3 w związku z art. 61 ust. 3 ustawy o pomocy społecznej, określającej wysokość opłaty poniesionej zastępczo (czyli opłaty, do której adresat decyzji był zobowiązany) oraz osobę zobowiązaną.
Drugie z prezentowanych w judykaturze stanowisk bazuje na odmiennych założeniach. Zgodnie z nim, aby można było mówić o opłacie poniesionej przez gminę zastępczo i obowiązku jej zwrotu, wcześniej musi być ustalona opłata pierwotna w stosunku do osób zobowiązanych. Obowiązek wnoszenia opłat musi być skonkretyzowany i zindywidualizowany. Konkretyzacja ta następuje w drodze umowy z art. 103 ust. 2 ustawy o pomocy społecznej lub w decyzji wydawanej na podstawie art. 59 ust. 1 tej ustawy. Jeśli zatem wysokość opłaty nie zostanie ustalona w drodze umowy, na podstawie art. 59 ust. 1 ustawy powinna zostać wydana decyzja zawierająca rozstrzygnięcie co do wysokości opłaty obciążającej osoby wymienione w art. 61 ust. 1 pkt 2 ustawy. Strona powinna bowiem znać treść ciążącego na niej obowiązku, aby mogła się z niego wywiązać. Dopiero uchylenie się od skonkretyzowanego obowiązku upoważnia organ do wydania na podstawie art. 104 ust. 3 w związku z art. 61 ust. 3 ustawy decyzji o zwrocie kosztów poniesionych zastępczo prz...