Wypalenie zawodowe pracowników socjalnych

Intensywnie zmieniający się sektor usług społecznych to przestrzeń, w której od pracowników socjalnych oczekuje się zarazem empatii i zaangażowania emocjonalnego w sprawy klientów. To nie jest łatwa praca i zawód dla każdego. Pracownicy są obciążeni liczbą środowisk wymagających wsparcia, stosem dokumentów do wypełniania oraz przestrzeganiem przepisów prawnych. Niestety, również autorytet pracowników socjalnych wymaga ciągłego wzmacniania. To trudny 
i czasami niewdzięczny zawód, choć bardzo potrzebny społeczeństwu, a sami pracownicy nie zawsze mogą się czuć dobrze w tym środowisku zawodowym.
Konsekwencje wypalenia zawodowego ponoszą zarówno pracownicy, jak i organizacje zatrudniające, zatem obu stronom powinno zależeć na rozumieniu i zapobieganiu zjawisku wypalenia zawodowego. Dlatego tak ważne jest rozmawianie o profilaktyce wypalenia zawodowego już na początku drogi zawodowej.

Znaczenie terminu „wypalenie zawodowe”

„Syndrom wypalenia zawodowego” w 1974 roku opisał amerykański psychiatra H.J. Freudenberger. Dostrzegł on pewne zjawisko wśród niezwykle zaangażowanych wolontariuszy ośrodka w Nowym Jorku, pracujących około roku z osobami młodocianymi, uzależnionymi od narkotyków. Zarejestrował u tych wolontariuszy stopniową utratę energii i zapału do pracy w połączeniu z występowaniem objawów somatycznych, co zostało nazwane wypaleniem.
Niezależnie od niego pracę nad tym zjawiskiem prowadziła psycholog społeczna Christina Maslach. Wraz ze swoim zespołem prowadziła badania dotyczące m.in. pracowników opieki społecznej, pielęgniarek psychiatrycznych, prawników udzielających porad prawnych ludziom ubogim, psychologów klinicznych, psychiatrów, pracowników więzień. Zastanawiała się,  jak sobie radzą z emocjonalnym napięciem związanym z codziennością ich zawodu i jakie konsekwencje społeczne oraz osobiste mają stosowane przez nich sposoby radzenia sobie. Większość badanych mówiła o wyczerpaniu emocjonalnym, zaniku empatii i negatywnym spostrzeganiu niewłaściwych zachowań podopiecznych oraz poczuciu braku kompetencji w odpowiedzi na to wyczerpanie. Kilkuetapowe badania zespołu C. Maslach nad wielowymiarowym modelem wypalenia zawodowego doprowadziły do zdefiniowania zjawiska jako syndromu emocjonalnego wyczerpania, depersonalizacji i braku satysfakcji zawodowej, które może wystąpić u osób wykonujących zawody oparte na kontaktach z innymi ludźmi. To wskazuje, że wypalenie jest konsekwencją doświadczanego stresu, w kontekście relacji społecznych i wpływa ono na postrzeganie siebie oraz innych. Wielowymiarowy model wypalenia zawodowego składa się z trzech wymiarów: emocjonalnego wyczerpania, depersonalizacji i obniżonego zadowolenia z osiągnięć zawodowych.

Wnioski z wczesnych badań zespołu C. Maslach nad wypaleniem zawodowym dotyczyły tego, że:

• wysokie nasilenie konfliktów w miejscu pracy wiąże się z istotnym emocjonalnym wyczerpaniem;
• poczucie sukcesów zawodowych wiąże się z relacjami wsparcia i wzajemnej pomocy wśród pracowników;
• poczucie sukcesów zawodowych wiąże się z podnoszeniem kompetencji zawodowych, a także z poczuciem wpływu na decyzje w pracy;
• stan zaangażowania oznaczać może dobrą kondycję psychiczną i dysponowanie takimi umiejętnościami, które są potrzebne do wykonywania pracy oraz pewną wolę działania; to również wiąże się z poczuciem spełnienia w zawodzie;
• wpływ na zapobieganie wypaleniu zawodowemu w zawodach związanych z intensywnymi kontaktami interpersonalnymi wiąże się z pewnymi harmonijnymi relacjami na linii: pionowej – procesem zarządzania personelem – pracownik – kierownictwo – instytucja oraz poziomej – pracownik – pracownicy;
• źródło emocjonalnych trudności wiąże się z koniecznością spełnienia oczekiwań w zakresie wykazywanych przez pracowników umiejętności interpersonalny...