Trauma dziecięca w kontekście wojny

Psychologiczne mechanizmy obronne posiada każdy z nas. Każde dziecko otrzymuje od swoich rodziców, dziadków i pradziadków cechy, które „przypisują mu” swoistego rodzaju tożsamość. Reakcje przodków na sytuacje trudne i kryzysowe dają dziecku wskazówkę lub nawet czytelną, jasną informację o tym, jak ono ma się zachować w podobnej sytuacji. Zatem jeśli matka lub ojciec, będąc w kryzysie, zareaguje ucieczką, dziecko „sczyta” to zachowanie i powieli je w przyszłości, gdy znajdzie się w podobnej sytuacji kryzysowej.
Reakcje emocjonalne rodziców, dziadków mają kluczowe znaczenie dla rozwoju emocjonalnego dziecka i jego późniejszych reakcji na sytuacje trudne, w jakich ono się znajdzie. Rozwijają się one na przestrzeni lat życia człowieka. Małe dziecko używa mechanizmów dostępnych dla siebie w danej fazie rozwojowej, by bronić się w sytuacji traumy.
Początkowo dziecko wypiera fakty, doświadczenia, potem je izoluje. W konsekwencji używa często mechanizmu reakcji upozorowanej, innymi słowy – robi dobrą minę do złej gry. Często przybiera różne role – bohatera, maskotki, ofiary lub robi uniki. Niekiedy śmieje się, a niekiedy płacze. Wszystkie te reakcje służą jednemu – dziecko nie chce pamiętać złych zdarzeń. Potrzebuje je usunąć ze swej pamięci.
W obecnych czasach rodzi się wiele dzieci ze szczególną wrażliwością. Ich układy nerwowe są delikatne, wrażliwe. Gdy dziecko z takim układem nerwowym doświadcza traumy, często używa mechanizmu wyłączenia – dysocjuje się. Dzięki dysocjacji maluch naprawdę nie ma dostępu do zdarzeń traumatycznych – 
mimo tego, czego doświadcza, może się uśmiechać i sprawiać wrażenie, że sytuacja trudna w ogóle go nie dotyczy, jakby była poza nim lub jakby dziecko było poza tą sytuacją.
Poniżej opisuję psychologiczne mechanizmy obronne stosowane przez małe dzieci. Dzięki temu łatwiej będzie nam rozumieć ich reakcje, postawy i zachowania.

Psychologiczne mechanizmy obronne

Mechanizm obronny to reakcja naszego organizmu na bardzo silne emocje, z którymi nasz mózg nie jest w stanie sam sobie poradzić. Pojawiają się w sytuacjach, które odbieramy jako zagrażające nam, naszemu życiu i są swoistego rodzaju ochroną przed zagrożeniem. Psychologiczne mechanizmy obronne zwane są także mechanizmami obronnymi ego (lub obronami ego). Zwykle są to nieświadome sposoby unikania i redukowania potencjalnie zagrażających nam emocji i uczuć, takich jak strach czy lęk. Potrzebujemy ich do utrzymania równowagi psychicznej, jednak gdy są stosowane w sposób niedojrzały, nadmierny czy nieadekwatny, mogą być źródłem problemów psychicznych.
Psychologiczne mechanizmy obronne służą temu, by radzić sobie ze stresem, jednak ich używanie niesie ze sobą ryzyko polegające na tym, że samo redukowanie napięcia może być na tyle atrakcyjne, iż stosowanie tych mechanizmów może się utrwalać i zostać zapisane w naszym gadzim mózgu jako nawyk. Jeśli np. dziecko nadmiernie polega na swoich mechanizmach obronnych, skutkiem ich użycia w przyszłości może być izolacja od innych oraz zniekształcone postrzeganie otaczającego go świata. Nadto może ono tłumić swoje naturalne zdolności i umiejętności angażowania się w nowe doświadczenia i uczenia się z nich.

Rodzaje psychologicznych mechanizmów obronnych u dziecka

Zaprzeczanie i wyparcie

Zarówno zaprzeczanie, jak i wyparcie zniekształcają rzeczywistość, „ukrywając wydarzenia przed świadomością”. W przypadku zaprzeczania nieprzyjemne fakty są ignorowane, realistyczna interpretacja tego, co się dzieje, zostaje zastąpiona łagodniejszą, choć nietrafną. Zaprzeczanie może dotyczyć zarówno uczuć, jak i faktów. W przypadku dzieci pewien stopień zaprzeczania jest normalnym zjawiskiem. Na przykład jeśli dziecko dowiaduje się, że rodzice się rozwodzą, może zaprzeczać temu faktowi i/lub zaprzeczać martwieniu się taką sytuacją. Zaprzeczanie bywa pomocne w przypadku sytuacji zagrażających życiu czy w innych ekstremalnych okolicznościach. Mechanizm ten pozwala na stopniowe oswajanie się z trudną sytuacją. Jednak po pewnym czasie potrzebne jest uznanie obecności bolesnych uczuć, aby uniknąć pojawienia się dalszych problemów natury psychologicznej czy emocjonalnej. W tej sytuacji dziecko często dodatkowo używa kolejnych mechanizmów: idealizacji (idealizuje rodzica, zaistniałą sytuację, co pomaga mu w adaptacji) oraz lojalności (w ten sposób dziecko adaptuje się do nowej sytuacji i czuje się częścią systemu, nawet w sytuacji gdy system sam w sobie jest dla niego mocno zagrażający).
W przypadku wyparcia bolesne uczucia są początkowo uświadomione, lecz w konsekwencji zapominane. Nadal jednak przechowywane są w naszej nieświadomości, skąd w pewnych sytuacjach czy sprzyjających ku temu warunkach można je wydobyć – „odzyskać”. Wyparcie może przyjąć dwa rodzaje postaci – pierw...