Praktyczne uwagi do oceny okresowej pracownika socjalnego

Dodany ustawą z dnia 15 kwietnia 2021 r. o zmianie ustawy o pomocy społecznej oraz ustawy o zmianie ustawy o pomocy społecznej i ustawy o ochronie zdrowia psychicznego (Dz. U., poz. 803) art. 121b ustawy o pomocy społecznej wprowadził ogólne zasady ścieżki kariery zawodowej pracownika socjalnego. Na pewno regulacje dotyczące awansu zawodowego tej grupy pracowników były potrzebne. Po pierwsze - dlatego, że od lat mówiło się o konieczności wzmocnienia pozycji pracowników socjalnych i nadania temu zawodowi prestiżu. Po drugie – dlatego, by wszystkich zainteresowanych (z pracodawcami włącznie) uświadomić, że konieczne jest dla zachęcenia do wykonywania tego zawodu wskazanie jasnej ścieżki możliwości awansu stanowiskowego połączonego z gwarantowaną podwyżką wynagrodzenia. Znane mi są przypadki, gdy pracownik socjalny kończy specjalizację I czy II stopnia w zawodzie i z tego tytułu otrzymuje jedynie zmianę nazwy zajmowanego stanowiska, a poza tym w warunkach jego zatrudnienia nie zmienia się nic. Znane mi sią także i takie przypadki, że ukończenie specjalizacji przez pracownika socjalnego zakończyło się jedynie włączeniem jego dyplomu do akt osobowych bez jakichkolwiek zmian w sferze warunków pracy. Tymczasem każde podwyższanie kwalifikacji (będące wszakże obowiązkiem pracownika socjalnego) wiąże się z podjęciem niemałego wysiłku połączonego ze stresem przystąpienia do egzaminu państwowego. To powinno – w mojej ocenie – zawsze spotykać się z jakąś formą uznania dla tego trudu.
Nie oznacza to oczywiście, że dotychczas – przed wejściem w życie nowelizacji – pracownicy socjalni nie podlegali jakiejkolwiek ocenie. W wielu znanych mi jednostkach w ramach kontroli zarządczej dokonywano oceny także kadry zatrudnionej na stanowiskach pomocniczych i obsługi (w tym pracowników socjalnych). Ocena pracownicza wprowadzana w tym trybie miała na celu przede wszystkim oceny kadry pod względem zapewnienia skuteczności i efektywności działania, przestrzegania i promowania zasad etycznego postępowania; efektywności i skuteczności przepływu informacji i zarządzania ryzykiem, co jest niezbędne do realizacji celów kontroli zarządczej wskazanych w art. 68 ustawy z dnia 27 sierpnia 2009 r. o finansach publicznych. Wykorzystywano do tej oceny rozwiązania przyjęte przy ocenie pracowników samorządowych. Jednakże ocena taka – poza oceną czynności i postawy pracownika socjalnego oraz ewentualnych wskazówek co do oczekiwań pracodawcy względem ocenianego – nie musiała wnosić żadnych pozytywnych zmian do warunków pracy pracownika. Na pewno nie obligowała pracodawcy do awansowania, a w konsekwencji – do podwyższenia wynagrodzenia pracownikom socjalnym.
Obecnie obowiązujące przepisy wyszły naprzeciw oczekiwaniom pracowników socjalnych. I chociaż nie do końca satysfakcjonują mnie wszystkie zasady wprowadzonej regulacji (bo jednak rodzi ona sporo wątpliwości), to uważam, że dobrze stało się, iż przepisy te zostały dodane.
Zasada, którą przyjęto w ustawowych rozwiązaniach, uzależnia awans zawodowy od uzyskania dwóch następujących po sobie w dwuletnim odstępie pozytywnych okresowych ocen uzyskanych przez pracownika socjalnego. I to właśnie ta okresowa ocena aktualnie budzi najwięcej emocji.

Podstawy prawne awansu zawodowego i oceny okresowej pracownika socjalnego

Zgodnie z art. 121b ust. 1 ustawy o pomocy społecznej, przyjęto następujące stopnie awansu zawodowego pracowników socjalnych:

• starszy pracownik socjalny,
• specjalista pracy socjalnej,
• starszy specjalista pracy socjalnej,
• starszy specjalista pracy socjalnej – koordynator,
• główny specjalista pracy socjalnej.

Z formalnoprawnego punktu widzenia oznacza to – w mojej ocenie – że w każdej jednostce organizacyjnej zatrudniającej pracowników socjalnych zobowiązanej do tworzenia regulaminu wynagradzania pracowników należy dostosować te regulaminy poprzez wprowadzenie wszystkich tych stanowisk z uwzględnieniem wymogów kwalifikacyjnych i kategorii zaszeregowania.
Co do wymogów kwalifikacyjnych określanych odpowiednim wykształceniem i stażem pracy – spełnienie warunku odpowiedniego minimalnego poziomu wykształcenia oraz stażu pracy w zawodzie pracownika socjalnego określone zostały w art. 121b ust. 2 ustawy. Stanowią one de facto powtórzenie minimalnych wymogów określonych już wcześniej w rozporządzeniu w sprawie wynagradzania pracowników samorządowych. Jednakże, z uwagi na to, że nie każda jednostka zatrudniająca pracowników socjalnych musi być jednocześnie jednostką organizacyjną samorządu, konieczne stało się wprowadzenie tych zapisów do ustawy o pomocy społecznej. I tak, wymogi te określone zostały następująco:

• dla starszego pracownika socjalnego – wykształcenie wyższe lub studia podyplomowe lub wykształcenie średnie uprawniające, zgodnie z przepisami ustawy, do wykonywania zawodu pracownika socjalnego oraz posiadanie 2-letniego stażu pracy;
• dla specjalisty pracy socjalnej – wykształcenie wyższe lub studia podyplomowe uprawniające, zgodnie z przepisami ustawy, do wykonywania zawodu pracownika socjalnego oraz posiadanie 3-letniego stażu pracy lub jako wykształcenie średnie uprawniające, zgodnie z przepisami ustawy, do wykonywania zawodu pracownika socjalnego i posiadanie specjalizacji I stopnia w zawodzie pracownik socjalny oraz posiadanie 3-letniego stażu pracy;
• dla starszego specjalisty pracy socjalnej lub starszego specjalisty pracy socjalnej (koordynatora) – wykształcenie wyższe lub studia podyplomowe uprawniające, zgodnie z przepisami ustawy, do wykonywania zawodu pracownika socjalnego oraz posiadanie 5-letniego stażu pracy lub wykształcenie średnie uprawniające, zgodnie z przepisami ustawy, do wykonywania zawodu pracownika socjalnego i posiadanie specjalizacji II stopnia w zawodzie pracownik socjalny oraz posiadanie 5-letniego stażu pracy;
• dla głównego specjalisty pracy socjalnej – wykształcenie wyższe lub studia podyplomowe uprawniające, zgodnie z przepisami ustawy, do wykonywania zawodu pracownika socjalnego i posiadanie specjalizacji II stopnia w zawodzie pracownik socjalny oraz posiadanie 6-letniego stażu pracy.

Zgodnie z art. 121b ust. 3 i ust. 10 ustawy, pracownik socjalny podlega raz na 2 lata ocenie okresowej dokonywanej przez bezpośredniego przełożonego, w zakresie wywiązywania się przez niego z obowiązków wynikających z czynności i zadań na zajmowanym stanowisku oraz obowiązków określonych w art. 24 i art. 25 ust. 1 ustawy z dnia 21 listopada 2008 r. o pracownikach samorządowych. Pracownikowi, który otrzymał dwie następujące po sobie pozytywne oceny okresowe, spełniającemu warunki dotyczące minimalnego poziomu wyksz...