Nowe uzależnienia. Społeczny i środowiskowy kontekst uzależnień w diagnostyce i terapii

W praktyce terapeutycznej osoby borykające się z objawami uzależnień od czynności trafiają do terapii z zupełnie innych powodów. Najczęściej w trakcie wywiadu wstępnego zgłaszają: zaburzenia snu, zaburzenia uwagi, niskie poczucie wartości, myśli samobójcze, problemy rodzinne, problemy zawodowe, zaburzenia emocjonalne, w tym odczuwanie niepokoju, rozdrażnienie, trudności w utrzymaniu stałych związków, samotność, uzależnienia chemiczne, zaburzenia sfery seksualnej (np. wzmożona aktywność seksualna), problemy z prawem, depresję, zaburzenia lękowe, samookaleczenia i inne zachowania autodestrukcyjne, chroniczne zmęczenie, trudności z podejmowaniem decyzji, zmęczenie, silny stres, natłok myśli, nadmierne pobudzenie psychofizyczne.

Uzależnienie jest chorobą o biopsychospołecznym charakterze, jednak często w trakcie terapii szczególny nacisk kładzie się na znaczenie procesów fizjologicznych oraz psychologicznych dla przebiegu jej leczenia.

W praktyce warto jednak poświęcić znaczną część uwagi zrozumieniu kontekstu środowiskowego i społecznego dla rozwoju i diagnostyki uzależnień behawioralnych, bowiem ich różnorodność oraz tempo powstawania nowych form w dużej mierze kształtuje właśnie kontekst społeczny, środowiskowy i kulturowy. Niejednokrotnie mamy do czynienia z sytuacją, gdy zachowania o destruktywnym i nałogowym charakterze są społecznie akceptowane, przyjmując formę aktualnej mody i promowanego stylu życia.

Dlatego tak istotna jest czujność psychoterapeutów już na etapie wywiadu psychologicznego. Nierzadko klienci psychoterapii zgłaszają terapeucie w trakcie wywiadu wstępnego inny rodzaj problemów osobistych niż uzależnienie, często będący konsekwencją, a nie źródłem trudności. 

To właśnie kontekst społeczny i kulturowy może stanowić utrudnienie dla rozpoznawania wczesnych objawów sugerujących uzależnienie czynnościowe. Istnieje cienka granica pomiędzy silnym zaangażowaniem w nowe zachowania, niejednokrotnie dyktowane przez współczesne trendy, a ostrzegawczą fazą choroby, jaką jest uzależnienie behawioralne. W takim kontekście jednym z głównych zadań na etapie procesu diagnozy, rozpoznania mapy problemów i źródeł cierpienia klienta jest prawidłowa identyfikacja zachowań przekraczających granice normy, z uwzględnieniem faktu, iż aktualne trendy społeczne mogą (ze względu na swą intensywność) poszerzać granice akceptacji dla destruktywnych zachowań.

Wśród głównych przyczyn środowiskowych, przyczyniających się do rozwoju uzależnień behawioralnych i nasilających niekontrolowane zachowania poszukiwawcze, można wymienić:

• niedostosowanie współczesnego człowieka do szybkiego tempa życia,
• postęp technologiczny,
• swobodny dostęp do dóbr i wzrost konsumpcji,
• chęć sprostania wysokim wymaganiom,
• kultura promująca sukces,
• kult młodości,
• duża ilość bodźców,
• multifrenia,
• anomia,
• kultura promująca nadmierną akty...