Nowa regulacja prawna o pomocy społecznej w zakładach karnych i aresztach śledczych a rzeczywistość

Współczesne trendy związane z profesjonalizacją i specjalizacją w dziedzinie pracy socjalnej, procesem demokratyzacji oraz wzrostem znaczenia praw człowieka skupiają uwagę ekspertów na wsparciu osób przebywających w zakładach karnych i aresztach śledczych. Zgodnie z przepisami ustawy z dnia 12 marca 
2004 r. o pomocy społecznej, jednym z powodów uzyskania pomocy społecznej są trudności w reintegracji społecznej po opuszczeniu placówki penitencjarnej (art. 7). Znalezienie się byłych więźniów wśród grup określanych jako szczególnie narażone na marginalizację społeczną i objęcie ich z tego powodu pomocą społeczną jest w pełni uzasadnione.
Badania dowodzą, że zdecydowana większość osób trafiających do zakładów karnych reprezentuje szereg kategorii społecznych doświadczających wykluczenia społecznego, takich jak bezrobotni, osoby żyjące w ubóstwie, w kryzysie bezdomności, o niskim poziomie wykształcenia, uzależnione od alkoholu lub narkotyków czy pochodzące z rodzin dysfunkcyjnych[1]. Izolacja od społeczeństwa ma raczej tendencję do pogłębiania wcześniej doświadczanych trudności niż ich rozwiązywania. Wiąże się bowiem z szeregiem ograniczeń w wielu sferach życia, zwłaszcza kontaktów z bliskimi oraz możliwości podejmowania aktywności zawodowej. W takich warunkach możliwości zabezpieczenia potrzeb socjalnych niezbędnych do życia na wolności (mieszkanie, zatrudnienie) są bardzo ograniczone. Osadzenie w więzieniu relatywnie często prowadzi natomiast do pojawienia się nowych problemów: rozpadu więzi rodzinnych, utraty mieszkania, stygmatyzacji na rynku pracy i w relacjach społecznych, wyuczonej bezradności, bierności społecznej czy zawężenia kontaktów do środowiska przestępczego. Dla większości osób, które odbyły karę więzienia, trudna sytuacja życiowa, szczególnie w przypadku braku stabilnego, legalnego źródła dochodu, oznacza konieczność poszukiwania wsparcia i podstawowego funkcjonowania w ramach rodziny lub instytucji pomocowych. Kiedy to wsparcie jest niedostępne lub niewystarczające, alternatywą relatywnie często staje się powrót do przestępczości. Tym samym rodzi się swoiste błędne koło „wychodzenia z - i powrotów do sądów i więzień”[2].
W tych warunkach główny cel kary pozbawienia wolności, jakim jest przywrócenie osoby skazanej społeczeństwu, jest sprzeczny z jej rzeczywistymi efektami. Dlatego też w ostatnich dekadach analizy więziennictwa zmieniają narrację, wskazując coraz częściej, że więzienie w rzeczywistości produkuje więcej przestępczości, niż powstrzymuje[3]. Od dziesięcioleci zwraca się również uwagę na paradoks samej idei resocjalizacji, zgodnie z którą jednym z głównych celów kary pozbawienia wolności jest przygotowanie skazanego do funkcjonowania w społeczeństwie, podczas gdy proces ten odbywa się w izolacji[4] od społeczeństwa. Gros publikacji zwraca więc uwagę na nieefektywność lub wręcz antyefektywność modelu resocjalizacji penitencjarnej, postulując rozwiązania...