Dzieci w konflikcie między rodzicami, mimo że dotyka on ich bezpośrednio, pozostają nierzadko bez możliwości wpływu na podejmowane decyzje, bez szansy na wyartykułowanie swoich potrzeb, na zrozumienie całej sytuacji i przygotowanie się do nadchodzących zmian (Wallerstein używa w tym kontekście pojęcia „ukrytych klientów” mediacji). W obliczu wzrastającej liczby rozwodów, jak również w odniesieniu do konfliktów innego typu podejmowanych na gruncie mediacji rodzinnej, zasadne wydaje się pytanie o możliwość włączenia dziecka (perspektywy dziecka) w proces mediacyjny, a tym samym upodmiotowienie go. Mediacja rodzinna jest procedurą rozwiązywania konfliktu, w której bezstronna i neutralna trzecia strona towarzyszy członkom rodziny w procesie uzgodnień, pomagając w zdefiniowaniu kwestii spornych, określeniu potrzeb i interesów stron oraz, o ile taka jest ich wola, wypracowaniu wzajemnie satysfakcjonującego oraz świadomego porozumienia (Gójska, 2007). W mediacji w sprawach rodzinnych jest to bardzo często spór dotyczący bezpośrednio dzieci: opieki nad nimi, sposobu realizacji kontaktów, zasad wychowawczych, kwestii zabezpieczenia potrzeb dzieci (formalnie: alimentów). Nawet jeśli sprawa mediacyjna nie dotyka dzieci w sposób bezpośredni, to mediacja między rodzicami powinna w swym przebiegu i efekcie uwzględnić pozostałych członków systemu rodzinnego, w tym dzieci.
POLECAMY
Uzasadnienie dla włączenia dziecka w proces mediacji rodzinnych
Niezależnie od przyjętego w pracy paradygmatu i bazowego wyksztalcenia mediatora, jego rolą (w odniesieniu do idei mediacji) jest bycie rzecznikiem praw dziecka w mediacji, a tym samym upodmiotowienie go w tym procesie. Wynika to z regulacji prawnych, które bacząc na pozycję dziecka w obliczu konfliktu dorosłych w sposób wyraźny czynią mediatora odpowiedzialnym za uwzględnienie zdania i potrzeb dziecka w procesie mediacyjnym. Konieczność upodmiotowienia dziecka poprzez uwzględnienie go w mediacji między dorosłymi wynika także z samej sytuacji dziecka, które doświadcza skutków konfliktu między dorosłymi, szczególnie w sytuacji rozstania czy rozwodu (wiele badań wskazuje, iż nie sam kryzys rozstania, ale przewlekłość konfliktu i jego nasilenie ma tu kluczowe znaczenie). W kryzysie rozstania, szczególnie o burzliwym i długotrwałym przebiegu, doświadczenia dziecka oscylują nierzadko od bycia niewidocznym (wszak dorośli, w silnych emocjach, skupieni na sobie i organizowaniu swojej codzienności, często nie mają zasobów, by wypełniać w sposób właściwy i z uważnością rodzicielskie role), przez rolę pośrednika w konflikcie, po podejmowanie części zadań przynależnych w systemie rodzinnym osobom dorosłym i związane z tym poczucie przeciążenia (Amato, 2000; McIntosh, 2007). Funkcjonowanie dzieci w sytuacji rozstania rodziców opisywane jest jako wieloetapowy proces przystosowania, analogicznie do faz radzenia sobie ze śmiercią bliskiej osoby wyróżnionych przez Küber-Ross (Hart, 2008). Wiele badań wskazuje na zwiększone wówczas ryzyko zaburzeń z zakresie zdrowia psychicznego (Amato, 2008, Beisert, 2008, McIntosh, 2007). Istnieje oczywiście szereg moderatorów tego wpływu, w tym takie, które można wzmacniać poprzez włączenie rodziców i dziecka w proces mediacji rodzinnej, m.in.:
- dynamika konfliktu i jego intensywność oraz komunikowanie w tym zakresie,
- zakres i dynamika zmian (sytuacja materialna, wychowanie, opieka, otoczenie/znajomi, schemat dnia),
- relacje rodziców wobec siebie, jakość współpracy między rodzicami, radzenie sobie z nową strukturą rodzicielstwa (post-divorce parenting),
- postawy rodzicielskie,
- postawa wobec drugiej strony − rodzica (np. ilość pejoratywnych uwag, działania alienujące od drugiego rodzica),
- zasoby rodzicielskie, m.in. w zakresie wsparcia dzieci i towarzyszenia dziecku w tej sytuacji (emocjonalna dostępność).
Sposoby włączenia dziecka (perspektywy dziecka) w proces mediacji
Mediator to osoba, która pomaga stronom konfliktu w identyfikacji obszarów konfliktu, w ustaleniu ich przyczyn, umożliwia zmianę percepcji konfliktu, wspiera strony w dążeniu do zawarcia obustronnie korzystnego porozumienia. Mediację można rozumieć jako proces komunikowania się w kwestiach spornych, dialog między osobami zaangażowanymi w konflikt (Mirimanoff, Courvoisier, 2013). Mediator, poprzez techniki komunikacji, zapewnia stronom wsparcie we wzajemnej wymianie i zrozumieniu informacji, umożliwia poszerzanie źródeł informacji. Rolą mediatora jest uwrażliwienie stron na ich potrzeby, ukierunkowanie na przyszłość. W pełnieniu swojej roli pośrednika, moderatora, koncyliatora, mediator ma szereg możliwości włączenia w ten proces dzieci. Sposoby te, w zależności od stopnia partycypacji dziecka, dzielone są na:
- skoncentrowane na dziecku (child-focused practice) (CFP),
- włączające dziecko (child- inclusice practice) (CIP) (Al-Alosi, 2018, McIntosh, 2007, Brzobohatý, 2016).
Mediacja skoncentrowana na dziecku – cele i techniki
Celem praktyki mediacyjnej skoncentrow...
