Dziecko w sytuacji rozwodu – problemy emocjonalne i osłabione więzi rodzicielskie

Skala tego zjawiska sprawia, że w codziennej pracy wykonywanej przez pracownika socjalnego kluczowa jest wiedza na temat możliwych emocjonalnych problemów dzieci i młodzieży związanych z rozwodem rodziców, a także umiejętność odróżnienia reakcji mieszczących się w szeroko rozumianej normie od zachowań wskazujących na pogłębione zaburzenia. Celem niniejszego artykułu jest wskazanie na typowe problemy emocjonalne dzieci i młodzieży, będące skutkiem rozwodu na różnych etapach ich rozwoju oraz wskazanie na możliwości pomocy i wspierania dzieci w tej trudnej życiowo sytuacji.

Dziecko w rodzinie – rola przywiązania

Podstawą rozumienia dalszych etapów rozwoju dziecka i nastolatka jest uwzględnienie roli najbliższego otoczenia w prawidłowym rozwoju. Dziecko przychodząc na świat jest bezbronne i całkowicie zależne od otoczenia – zarówno fizycznie, jak i psychicznie. Autor teorii przywiązania, psychiatra i psychoanalityk John Bowlby uważał, że dziecko rodzi się z biologiczną predyspozycją do wiązania się z opiekunem, realizując potrzeby bezpieczeństwa, bliskości i przetrwania. Reagując na potrzeby dziecka (matka lub inny opiekun) wytwarza z tym konkretnym dzieckiem szczególną więź, która ulega procesowi uwewnętrznienia – tworzy tzw. wewnętrzny model operacyjny. Bowlby wraz ze współpracownikami (M. Ainsworth) wyróżnił kilka typów przywiązania, zebranych w tabeli 1.
 

Tab. 1. Typy przywiązania

Typ przywiązania	Opis
Ufny, bezpieczny	Dziecko uspokaja się po powrocie matki, w sytuacji stresowej szuka wsparcia i opieki u innych; matka stanowi „bezpieczną bazę”
Lękowo-unikający	W sytuacji nieobecności matki dziecko przejawia niewielkie objawy stresu, a po powrocie matki nie dąży do ponownej bliskości; matka niedostatecznie dobrze „dostrojona” do potrzeb dziecka; dziecko minimalizujące swoje potrzeby
Lękowo-ambiwalentny	Silny stres w sytuacji rozłąki i brak uspokojenia się po powrocie opiekuna; zdenerwowanie, agresja; opiekun wpada w panikę, niestabilny, nadmiernie się przejmujący; dziecko pozostawione samo sobie ze swoim trudnymi stanami emocjonalnymi
Zdezorganizowany	Dziecko poszukuje bliskości z matką w sposób chaotyczny, dziwaczny, nieadekwatny, w sytuacji stresu uruchamia procesy psychopatologiczne (np. dysocjację); opiekun, który stanowi bezpośrednie zagrożenie dla dziecka (przemoc, maltretowanie), brak bezpiecznej bazy, brak umiejętności samouspokojenia

Każdy z opisanych stylów przywiązania ma na celu za wszelką cenę utrzymać relację przywiązaniową, nawet kosztem emocjonalnych trudności i problemów. 
Co oznacza to w praktyce? Większość dzieci wychowywana w przewidywalnych, bezpiecznych środowiskach, z dostępnością opiekuna, który zwraca uwagę na ich stany wewnętrzne, prawidłowo je odzwierciedla i zaspokaja – wykształca bezpieczny styl przywiązania, który stanowi istotny „zasób” dla dalszego życia psychicznego jednostki.

Typ przywiązania a zdolność do radzenia sobie z sytuacją rozwodu

Dzieci wychowywane przez dostępnego, dającego poczucie oparcia opiekuna w sposób n...