Refleksje nad wspieraniem rodziny i systemem pieczy zastępczej w kontekście projektowanych zmian do ustawy

Zanim przejdziemy do zasygnalizowania zmian, chciałybyśmy przekazać kilka refleksji dotyczących wspierania rodziny „tu i teraz”, w szczególności zaś nasze spostrzeżenia w zakresie realizowania przez samorządy zadań dotyczących wspierania rodziny biologicznej.

Projekt ustawy w części dotyczącej pracy z rodziną biologiczną nie wprowadza znaczących zmian. Pragniemy jednak przypomnieć istniejące zapisy, gdyż działania na rzecz wsparcia rodzin biologicznych są ciągle dalekie od założeń ustawodawcy. Przypomnimy obowiązujące zapisy, gdyż naszym zdaniem ciągle jeszcze w wielu gminach nie stały się one podstawą działań na rzecz rodzin doświadczających problemów w sferze realizacji funkcji opiekuńczo-wychowawczych. Zacznijmy od początku – art. 2 ustawy o wspieraniu rodziny i systemie pieczy zastępczej stanowi, że wspieranie rodzin przeżywających trudności w wypełnianiu funkcji opiekuńczo-wychowawczych to zespół planowanych działań mających na celu przywrócenie rodzinie zdolności do wypełniania tych funkcji. Naszym zdaniem najistotniejsze jest określenie – „zespół planowanych działań”, czyli nie jedna forma wsparcia, jaką najczęściej jest przyznanie asystenta rodziny, ale cały katalog działań. Dalej ustawodawca określa, kogo czyni odpowiedzialnym za te działania: zapisy zawarte w art. 3 ust. 1 ustawy jasno określają, że obowiązek wspierania rodziny przeżywającej trudności w wypełnianiu funkcji opiekuńczo-wychowawczych oraz organizacji pieczy zastępczej, w zakresie ustalonym ustawą, spoczywa na jednostkach samorządu terytorialnego oraz na organach administracji rządowej. Ustępy 2 i 3 z kolei wskazują na partnerów i sposób realizacji tych działań – obowiązek, o którym mowa w ust. 1, jednostki samorządu terytorialnego oraz organy administracji rządowej realizują w szczególności we współpracy ze środowiskiem lokalnym, sądami i ich organami pomocniczymi, Policją, instytucjami oświatowymi, podmiotami leczniczymi, a także kościołami i związkami wyznaniowymi oraz organizacjami społecznymi. Zadania z zakresu wspierania rodziny i systemu pieczy zastępczej są realizowane zgodnie z zasadą pomocniczości, zwłaszcza gdy przepisy ustawy przewidują możliwość zlecania realizacji tych zadań przez organy jednostek samorządu terytorialnego.

Prawidłowa opieka nad dzieckiem

Ustawodawca bardzo silnie wskazuje na rolę samorządów terytorialnych we wspieraniu rodziny biologicznej, która samodzielnie nie radzi sobie z prawidłową opieką nad dzieckiem. Nie zakłada, że najlepszym rozwiązaniem jest umieszczenie dzieci w pieczy zastępczej – przeciwnie, uznaje, że takie rozwiązanie może być zastosowane tylko wtedy, gdy wyczerpano wszystkie instrumenty wsparcia rodziny i dziecka i dodatkowo dalszy pobyt dziecka w jego środowisku rodzinnym może zagrażać życiu i zdrowiu. Akcentujemy tę oczywistą prawdę, gdyż czasami mamy wrażenie, że umieszczenie dziecka w pieczy zastępczej jest traktowane, niestety również przez służby socjalne, jako rodzaj działań prewencyjnych. Bo coś się może zdarzyć, bo dziecku będzie w rodzinie zastępczej lepiej, bo będzie miało lepsze warunki. Bardzo zależy nam na wywołaniu tak u pracowników socjalnych, jak i asystentów rodziny refleksji, czy na pewno jest to najlepsze rozwiązanie? Należy pamiętać, że zabieramy dziecku rodziców. Należy pamiętać o zapisach art. 4 ustawy, że stosując ją, należy mieć na względzie podmiotowość dziecka i rodziny oraz prawo dziecka do:

• wychowania w rodzinie, a w razie konieczności wychowywania dziecka poza rodziną – do opieki i wychowania w rodzinnych formach pieczy zastępczej, jeśli jest to zgodne z dobrem dziecka;
• powrotu do rodzin.

Natomiast art. 8 ustawy bardzo jasno określa – rodzinie przeżywającej trudności w wypełnianiu funkcji opiekuńczo-wychowawczych wójt zapewnia wsparcie, które polega w szczególności na:
analizie sytuacji rodziny i śro...