Gdy interesów dziecka pilnuje OPS, a nie rodzic – czyli kilka słów o marnotrawieniu „pięćsetki” w nowej odsłonie

Do końca 2021 r. organem właściwym w sprawie ustalenia prawa i wypłaty świadczenia wychowawczego na podstawie ustawy z dnia 11 lutego 2016 r. o pomocy państwa w wychowywaniu dzieci (t.j.: Dz. U. z 2019 r., poz. 2407 z późn. zm.) był wójt/burmistrz/prezydent miasta. Nowelizacją z dnia 17 września 2021 r. wprowadzono zmiany, na mocy których dokonano zmiany instytucji realizującej to świadczenie, poczynając od dnia 1 stycznia 2022 r. Od tej daty, zgodnie z aktualnie obowiązującymi przepisami (art. 10 ustawy), postępowanie w sprawie świadczenia wychowawczego prowadzi oraz świadczenie to wypłaca Zakład Ubezpieczeń Społecznych, przy czym Prezes Zakładu Ubezpieczeń Społecznych może wyznaczyć do realizacji całości lub części tych zadań jednostki organizacyjne Zakładu Ubezpieczeń Społecznych inne niż jednostki właściwe ze względu na miejsce zamieszkania osoby ubiegającej się lub otrzymującej świadczenie wychowawcze.

Nie oznacza to jednak, że dla gmin całkowicie zakończyły się działania związane z realizacją ustawowych zadań, i to z dwóch powodów. Po pierwsze – zgodnie z art. 20 ustawy nowelizującej:

• odwołania, zażalenia, ponaglenia, skargi na bezczynność dotyczące wydanych na podstawie przepisów dotychczasowych przez wójtów, burmistrzów, prezydentów miast, starostów i wojewodów rozstrzygnięć w sprawie ustalenia prawa odpowiednio do świadczenia wychowawczego lub dodatków wychowawczych, o których mowa w ustawie o wspieraniu rodziny i systemie pieczy zastępczej,
• sprawy o nienależnie pobrane świadczenia wychowawcze oraz dodatki wychowawcze, o których mowa w ustawie o wspieraniu rodziny i systemie pieczy zastępczej, przyznane odpowiednio przez wójtów, burmistrzów, prezydentów miast lub starostów,
• sprawy o nienależnie pobrane świadczenia wychowawcze realizowane w ramach koordynacji systemów zabezpieczenia społecznego za okres do dnia 31 maja 2022 r. – są rozpatrywane na podstawie przepisów dotychczasowych.

Po drugie zaś w mocy pozostały – choć z korektą związaną z przejściem podstawowego zadania wynikającego z ustawy na ZUS – przepisy o marnotrawieniu świadczenia bądź wydatkowaniu go niezgodnie z celem, a także ustalanie okoliczności sprawowania opieki nad dzieckiem, na które o przyznanie świadczenia zawnioskowano. W tym zakresie zaś ustawa przewidywała i nadal przewiduje czynny udział OPS/CUS.

Rodzinny wywiad środowiskowy na potrzeby ustawy

Ustawa o pomocy państwa w wychowywaniu dzieci (art. 15) przewiduje dwie sytuacje, gdy instytucja realizująca może wystąpić do kierownika OPS/dyrektora CUS o przeprowadzenie rodzinnego wywiadu środowiskowego, o którym mowa w ustawie o pomocy społecznej:

• jeżeli w stosunku do osoby ubiegającej się o przyznanie świadczenia wychowawczego lub osoby pobierającej to świadczenie wystąpią wątpliwości dotyczące sprawowania opieki nad dzieckiem lub
• jeżeli w stosunku do osoby pobierającej świadczenie wystąpią wątpliwości dotyczące wydatkowania świadczenia wychowawczego niezgodnie z celem lub marnotrawienia świadczenia wychowawczego.

Wymienione regulacje korespondują wprost z przepisami art. 107 ust. 1a ustawy o pomocy społecznej, wskazującymi przypadki, w których wywiad (co do zasady przeprowadzany na potrzeby postępowań w pomocy społecznej) można przeprowadzić także na potrzeby innych postępowań. Wśród nich wskazany został art. 15 ustawy z dnia 11 lutego 2016 r. o pomocy państwa w wychowywaniu dzieci – u osoby u...