Dowody w postępowaniach w sprawie świadczeń z pomocy społecznej

Postępowaniu w sprawach świadczeń z pomocy społecznej poświęcony został Rozdział 7 Działu II ustawy o pomocy społecznej. W tej części ustawy, przepis art. 107 poświęcony został rodzinnemu wywiadowi środowiskowemu. Zgodnie z ustępem 1 wymienionego przepisu, rodzinny wywiad środowiskowy przeprowadza się u osób i rodzin korzystających lub ubiegających się o świadczenia z pomocy społecznej w celu ustalenia ich sytuacji osobistej, rodzinnej, dochodowej i majątkowej oraz u osób, o których mowa w art. 103 ustawy o pomocy społecznej, tj.:

• z małżonkiem, zstępnymi lub wstępnymi osoby ubiegającej się o przyznanie świadczenia w celu ustalenia wysokości świadczonej przez nich pomocy na jej rzecz;
• z małżonkiem, zstępnymi przed wstępnymi mieszkańca domu pomocy społecznej w celu ustalenia wysokości wnoszonej przez nich opłaty za pobyt mieszkańca w domu pomocy społecznej.

Na jego podstawie pracownik socjalny dokonuje analizy i oceny sytuacji określonego podmiotu i formułuje wnioski dotyczące planowania pomocy, które są podstawą rozstrzygnięcia sprawy1.

Dowód z wywiadu

Rodzinny wywiad środowiskowy stanowi też swoiste postępowanie dowodowe.
W związku z tym, że sporządzany jest na urzędowym formularzu2, stanowi jednocześnie protokół w rozumieniu przepisu art. 67 Kodeksu postępowania administracyjnego. Protokół ten ma charakter dokumentu urzędowego, do którego należy stosować także przepis art. 68 § 1 i 2 k.p.a. Dowód z wywiadu jest też swoistego rodzaju konglomeratem dowodowym, polegającym na równoczesnym skonfrontowaniu oświadczeń strony, zeznań świadków, wyników oględzin w miejscu pobytu strony, treści dokumentów urzędowych i prywatnych. Nie zastępuje on też innych dowodów, przewidzianych w Kodeksie, ani ich nie wyklucza. Zgodnie bowiem z przepisem art. 75 k.p.a., dowodem jest wszystko, co może się przyczynić do wyjaśnienia sprawy i nie jest sprzeczne z prawem3.
W zakresie dotyczącym dowodów przedkładanych w trakcie czynności rodzinnego wywiadu środowiskowego, szerzej zaś w postępowaniu w sprawie świadczeń z pomocy społecznej, ustawa o pomocy społecznej w przepisie art. 107 ust. 5b wskazuje, że sytuację osobistą, rodzinną, dochodową i majątkową osoby lub rodziny ustala się na podstawie następujących dokumentów:

• dowodu osobistego lub innego dokumentu stwierdzającego tożsamość;
• skróconego odpisu aktu urodzenia dziecka lub książeczki zdrowia dziecka;
• dokumentów określających status cudzoziemca w Rzeczypospolitej Polskiej;
• decyzji właściwego organu w sprawie renty, emerytury, świadczenia przedemerytalnego lub zasiłku przedemerytalnego, emerytury pomostowej, nauczycielskiego świadczenia kompensacyjnego, uposażenia w stanie spoczynku, renty strukturalnej oraz renty socjalnej;
• orzeczenia komisji do spraw inwalidztwa i zatrudnienia wydanego przed dniem 1 września 1997 r., orzeczenia lekarza orzecznika o niezdolności do pracy, niezdolności do samodzielnej egzystencji, orzeczenia komisji lekarskiej;
• orzeczenia o niepełnosprawności albo orzeczenia o stopniu niepełnosprawności;
• zaświadczenia albo oświadczenia o wysokości wynagrodzenia z tytułu zatrudnienia, zawierającego informacje o wysokości potrąconej zaliczki na podatek dochodowy od osób fizycznych, składki na ubezpieczenie zdrowotne, składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe w części finansowanej przez ubezpieczonego oraz składki na ubezpieczenie chorobowe;
• zaświadczenia albo oświadczenia o wysokości wynagrodzenia uzyskiwanego na podstawie umowy agencyjnej, umowy zlecenia, umowy o dzieło albo w okresie członkostwa w rolniczej spółdzielni produkcyjnej lub spółdzielni kółek rolniczych (usług rolniczych), zawierającego informacje o potrąconej zaliczce na podatek dochodowy od osób fizycznych, składki na ubezpieczenie zdrowotne, składki na ubezpieczenia emerytalne i rentowe w części finansowanej przez ubezpieczonego oraz składki na ubezpieczenie chorobowe;
• zaświadczenia albo oświadczenia o okresie zatrudnienia, w tym o okresach, za które były opłacane składki na ubezpieczenia społeczne, oraz o okresach nieskładkowych;
• dowodu otrzymania renty, emerytury, zasiłku przedemerytalnego lub świadczenia przedemerytalnego, emerytury pomostowej, nauczycielskiego świadczenia kompensacyjnego, uposażenia w stanie spoczynku, renty strukturalnej oraz renty socjalnej;
• decyzji o przyznaniu uprawnień kombatanckich, zaświadczenia o uprawnieniach kombatanckich lub legitymacji członka Korpusu Weteranów Walk o Niepodległość Rzeczypospolitej Polskiej;
• zaświadczenia urzędu gminy albo oświadczenia o powierzchni gospodarstwa rolnego w hektarach przeliczeniowych;
• zaświadczenia albo oświadczenia o kontynuowaniu nauki w szkole podstawowej, szkole ponadpodstawowej lub szkole wyższej;
• decyzji starosty o uznaniu lub odmowie uznania za osobę bezrobotną, utracie statusu osoby bezrobotnej, o przyznaniu, odmowie przyznania, wstrzymaniu, wznowieniu wypłaty oraz utracie lub pozbawieniu prawa do zasiłku dla bezrobotnych, świadczenia szkoleniowego, stypendium, dodatku aktywizacyjnego albo oświadczenia o pozostawaniu w ewidencji bezrobotnych lub poszukujących pracy;
• decyzji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych o ustaleniu kapitału początkowego;
• zaświadczenia albo oświadczenia o zobowiązaniu do opłacania składki na ubezpieczenie społeczne rolników;
• dowodu opłacenia składki na ubezpieczenie społeczne rolników;
• dowodu opłacenia składki na ubezpieczenie społeczne przez osoby prowadzące pozarolniczą działalność gospodarczą;
• zaświadczenia albo oświadczenia o zadeklarowanej podstawie wymiaru składek na ubezpieczenie społeczne osób prowadzących pozarolniczą działalność gospodarczą;
• zaświadczenia, o których mowa w art. 8 ust. 7 i 8;
• zaświadczenia albo oświadczenia o uzyskaniu dochodu, o którym mowa w art. 8 ust. 11 i 12 ustawy o pomocy społecznej;
• decyzji organów przyznających świadczenia pieniężne;
• oświadczenia o stanie majątkowym;
• prawomocnego orzeczenia sądu o pozbawieniu władzy rodzicielskiej albo o skazaniu za umyślne przestępstwo popełnione z użyciem przemocy.

Przepis art. 107 ust. 5b ustawy o pomocy społecznej, wśród katalogu dokumentów stanowiących podstawę do ustalenia sytuacji osoby ubiegającej się o przyznanie świadczenia z pomocy społecznej wskazuje na możliwość składania odpowiednich oświadczeń. Oczywiście jest to dopuszczalny dowód w postępowaniu, przy czym obłożony jest on rygorem określonym przepisem art. 107 ust. 5c ustawy o pomocy społecznej, zgodnie z którym do oświadczeń, o których mowa w przepisie art. 107 ust. 5b tejże ustawy, odpowiednio stosuje się przepis art. 57 ust. 3c ustawy o pomocy społecznej. Zgodnie z tym przepisem, oświadczenia składa się pod rygorem odpowiedzialności karnej za składanie fałszywych zeznań. Składający oświadczenie jest obowiązany do zawarcia w nim klauzuli następującej treści: „Jestem świadomy odpowiedzialności karnej za złożenie fałszywego oświadczenia”. Klauzula ta zastępuje pouczenie organu o odpowiedzialności karnej za składanie fałszywych zeznań. Dodatkowo należy wskazać, że przepis art. 107 ust. 5c ustawy o pomocy społecznej koreluje z przepisem art. 75 § 2 k.p.a., zgodnie z którym, jeżeli przepis prawa nie wymaga urzędowego potwierdzenia określonych faktów lub stanu prawnego w drodze zaświadczenia właściwego organu administracji, organ administracji publicznej odbiera od strony, na jej wniosek, oświadczenie złożone pod rygorem odpowiedzialności za fałszywe zeznania. Należy podkreślić jednak w tym miejscu, że jakkolwiek oświadczenie przewidziane w art. 75 § 2 k.p.a. jest środkiem dowodowym, to jednak podlega ocenie przez organ administracji na zasadach i w trybie wskazanym w Kodeksie postępowania administracyjnego. Instytucja oświadczenia z art. 75 § 2 k.p.a. zasadniczo nie jest bowiem przeznaczona do dokonywania ustaleń w zakresie okoliczności, które są sporne. W żadnym razie oświadczenie takie nie może korzystać z pierwszeństwa przy ustalaniu stanu faktycznego, zwłaszcza w sytuacji, w której przeczą mu inne dowody zebrane w sprawie zwłaszcza zaś dokumenty urzędowe, o których mowa w przepisie art. 76 § 1 k.p.a.4

Wskazany w przepisie art. 107 ust. 5...