Ustawa o pomocy osobom uprawnionym do alimentów Część I – dłużnik alimentacyjny

Z treści art. 3 ustawy z dnia 7 września 2007 r. o pomocy osobom uprawnionym do alimentów (t.j. Dz. U. z 2022 r. poz. 1205), zwanej dalej ustawą, wynika, że w razie bezskuteczności egzekucji alimentów można (a w niektórych przypadkach nawet trzeba) zwrócić się do organu właściwego dłużnika o podjęcie działań wobec dłużnika alimentacyjnego.

Organem właściwym dłużnika – w myśl art. 2 zawierającego definicje ustawowe dla pojęć użytych w tej ustawie – jest wójt, burmistrz lub prezydent miasta właściwego ze względu na miejsce zamieszkania dłużnika alimentacyjnego. Natomiast dłużnikiem alimentacyjnym jest osoba zobowiązana do alimentów na podstawie tytułu wykonawczego, przeciwko której egzekucja okazała się bezskuteczna.

Dłużnik alimentacyjny

Z przytoczonej powyżej definicji wynika, że w myśl ustawy dłużnikiem alimentacyjnym staje się osoba po spełnieniu kilku warunków.

• Po pierwsze – musi to być osoba, która do alimentów została zobowiązana tytułem wykonawczym, a zatem, zgodnie z przepisami kodeksu postępowania cywilnego, jest to tytuł egzekucyjny zaopatrzony w klauzulę wykonalności, chyba że ustawa (k.p.c.) stanowi inaczej. Tytułem egzekucyjnym dotyczącym zobowiązań alimentacyjnych zasadniczo będzie prawomocne lub podlegające natychmiastowemu wykonaniu orzeczenie sądu (wyrok) lub zatwierdzona przez sąd ugoda alimentacyjna. Po nadaniu przez sąd klauzuli wykonalności staje się on tytułem wykonawczym.
• Po drugie – wobec osoby zobowiązanej do alimentów na podstawie tytułu wykonawczego została wszczęta egzekucja. Egzekucję prowadzi się w trybie sądowego postępowania egzekucyjnego, a organem egzekucyjnym jest komornik sądowy.
• Po trzecie – prowadzona przez komornika egzekucja jest bezskuteczna. Pojęcie bezskuteczności egzekucji zostało w ustawie zdefiniowane i oznacza ono:
  • egzekucję, w wyniku której w okresie ostatnich dwóch miesięcy nie wyegzekwowano pełnej należności z tytułu zaległych i bieżących zobowiązań alimentacyjnych, albo
  • postępowanie upadłościowe, w którego toku w okresie ostatnich dwóch miesięcy nie otrzymano pełnej należności z tytułu zaległych i bieżących zobowiązań alimentacyjnych, albo
  • niemożność wszczęcia lub prowadzenia egzekucji alimentów przeciwko dłużnikowi alimentacyjnemu przebywającemu poza granicami Rzeczypospolitej Polskiej, w szczególności z powodu:
    • braku podstawy prawnej do podjęcia czynności zmierzających do wykonania tytułu wykonawczego w miejscu zamieszkania dłużnika,
    • braku możliwości wskazania przez osobę uprawnioną miejsca zamieszkania dłużnika alimentacyjnego za granicą.

Na marginesie warto podkreślić, że – zgodnie z wyrokiem WSA w Gliwicach z dnia 27 maja 2020 r. sygn. akt II SA/Gl 67/20 – stan bezskuteczności egzekucji nie podlega kwestionowaniu i weryfikacji przed organami administracji. O bezskuteczności egzekucji zaświadcza organ prowadzący postępowanie egzekucyjne i ani organy administracji publicznej, ani sąd administracyjny nie mają uprawnień do kwestionowania ustaleń związanych z postępowaniem egzekucyjnym.

Z powyższego wynika z kolei, że dłużnikiem alimentacyjnym przestaje być osoba, która, choć jest zobowiązana do alimentów tytułem wykonawczym, to egzekucja wobec niej jest skuteczna i na bieżąco reguluje swoje zobowiązania, nie posiadając przy tym zaległości alimentacyjnych. To także osoba, wobec której zniesiono obowiązek alimentacyjny, a egzekucja sądowa – o ile była prowadzona – została umorzona.

Na pewno byt dłużnika alimentacyjnego kończy jego śmierć. Zgodnie z wyrokiem WSA w Poznaniu z dnia 4 lipca 2019 r. sygn. akt IV SA/Po 386/19, ustalenie faktyczne co do śmierci dłużnika alimentacyjnego pociąga zatem za sobą ustalenie, iż ustał obowiązek alimentacyjny tego dłużnika względem osoby dotychczas uprawnionej.

Organ właściwy dłużnika

Jak wskazano powyżej – organem właściwym dłużnika jest wójt, burmistrz prezydent miasta właściwego ze względu na miejsce zamieszkania dłużnika. Miejsce zamieszkania należy definiować zgodnie z wykładnią płynącą z art. 25 k.c. – miejscem zamieszkania osoby fizycznej jest miejscowość, w której osoba ta przebywa z zamiarem stałego pobytu, to znaczy, że w tej miejscowości koncentruje się jej ośrodek życiowy (mieszkanie, praca, lekarz pierwszego kontaktu, za...