Decyzja w sprawie świadczenia z pomocy społecznej – procedura odwoławcza

Przepisy ustawy z dnia 12 marca 2004 r. o pomocy społecznej (t.j.: Dz. U. z 2020 r., poz. 1876 z późn. zm.) regulują przede wszystkim postępowanie w sprawie udzielania świadczeń z pomocy społecznej z uwzględnieniem przedmiotu ustawy, jak i podmiotów (odbiorców), do których jest kierowana. W kwestii procedury odwołania od decyzji – ustawa o pomocy społecznej, poza wzmianką zawartą w przepisie art. 106 ust. 6 ustawy, zgodnie z którym odwołanie od decyzji w sprawie świadczeń z pomocy społecznej może złożyć inna osoba za zgodą osoby ubiegającej się o świadczenie – odsyła, zgodnie z jej przepisem art. 14, do przepisów ustawy z dnia 14 czerwca 1960 r. Kodeks postępowania administracyjnego (t.j.: Dz. U. z 2020 r., poz. 256 z późn. zm.).
Wzmiankowany przepis art. 106 ust. 6 ustawy o pomocy społecznej stanowi jedynie przejaw odformalizowania procedury odwoławczej w sprawach z zakresu pomocy społecznej albowiem zgodnie z przepisem art. 127 § 1 k.p.a., od decyzji wydanej w pierwszej instancji służy stronie odwołanie tylko do jednej instancji. Przywołany zatem przepis ustawy o pomocy społecznej stanowi swoistego rodzaju wyłom od zasady sformułowanej w Kodeksie postępowania administracyjnego, zgodnie z którą odwołanie od decyzji administracyjnej może wnieść wyłącznie strona (ewentualnie ustanowiony przez stronę pełnomocnik w trybie art. 32 i art. 33 k.p.a. – o ile zakres udzielonego pełnomocnictwa obejmuje możliwość wniesienia odwołania od decyzji administracyjnej). Wracając do przepisu art. 106 ust. 6 ustawy o pomocy społecznej, należy podkreślić, że przez zgodę osoby ubiegającej się o świadczenie z pomocy społecznej należy rozumieć w zasadzie każdy przejaw jej woli w tym zakresie, włącznie ze zgodą dorozumianą, wynikającą chociażby z samego faktu prowadzenia wspólnego gospodarstwa domowego przez tę osobę z osobą, która w jej imieniu wnosi odwołanie od decyzji w sprawie świadczenia z pomocy społecznej. Poza tą różnicą (na korzyść strony w postępowaniu odwoławczym w sprawie świadczeń z pomocy społecznej), pozostałe w dalszej części omówione kwestie, wynikające z przepisów Kodeksu postępowania administracyjnego są tożsame, zarówno w przypadku, gdy odwołanie wnosi sama zainteresowana strona, jak i za jej zgodą inna osoba.

Wniesienie odwołania

Zgodnie z przepisem art. 127 § 1 k.p.a., od decyzji wydanej w pierwszej instancji służy stronie odwołanie tylko do jednej instancji. Właściwym zaś do rozpatrzenia odwołania jest organ administracji publicznej wyższego stopnia, chyba że ustawa przewiduje inny organ odwoławczy (art. 127 § 2 k.p.a.).
Organem I stopnia w sprawach z zakresu pomocy społecznej jest wójt (burmistrz, prezydent miasta) gminy, który wydał decyzję zgodnie z właściwością miejscową w oparciu o przepisy art. 101 ust. 1–3 ustawy o pomocy społecznej. Odpowiednio będzie to: gmina miejsca zamieszkania osoby ubiegającej się o świadczenie (ust. 1) – zasada ogólna; w przypadku osoby bezdomnej gmina ostatniego miejsca zameldowania tej osoby na pobyt stały (ust. 2) – zasada ogólna; gmina miejsca pobytu (ust. 3) – wyjątek od zasady ogólnej sformułowanej w przepisie art. 101 ust. 1 i ust. 2 ustawy o pomocy społecznej). Z uwagi na przepis art. 110 ust. 1 ustawy o pomocy społecznej, w związku z przepisem art. 110 ust. 7 i ust. 8 ustawy o pomocy społecznej, w sprawach z zakresu pomocy społecznej decyzje w sprawach świadczeń z pomocy społecznej wydaje (z upoważnienia wójta, burmistrza, prezydenta miasta) kierownik ośrodka pomocy społecznej lub inna osoba wskazana przez tego kierownika (zwykle pracownika ośrodka pomocy społecznej). Jest to o tyle istotna kwestia, że w decyzji administracyjnej w części dotyczącej pouczenia ośrodków odwoławczych (wymóg wynikający z przepisu art. 107 
§ 1 pkt 7 k.p.a.) należy wskazać m.in. tryb wniesienia odwołania, czyli gdzie należy wnieść odwołanie (tj. na jaki adres). Mając na względzie przywołane i korelujące ze sobą przepisy ustawy o pomocy społecznej oraz Kodeksu postępowania administracyjnego, dopuszczalne jest, by w pouczeniu zawarta była informacja o możliwości wniesienia odwołania od decyzji organu I instancji, ale na adres ośrodka pomocy społecznej gminy, w której z upoważnienia wójta (burmistrza, prezydenta miasta) kierownik ośrodka pomocy społecznej lub upoważniony pracownik wydał decyzję administracyjną w sprawie świadczenia z pomocy społecznej.
Odwołanie od decyzji administracyjnej w sprawach świadczeń z pomocy społecznej nie musi zawierać szczególnego uzasadnienia. Wystarczy, że wynika z niego, iż wnoszący odwołanie nie jest zadowolony z rozstrzygnięcia lub też nie zgadza się z nim. 

Termin na wniesienie odwołania. Przywrócenie terminu na wniesienie odwołania. Zrzeczenie się prawa do wniesienia odwołania

Zgodnie z przepisem art. 129 § 1 Kodeksu postępowania administracyjnego, odwołanie wnosi się do właściwego organu odwoławczego za pośrednictwem organu, który wydał decyzję. Zgodnie z przepisem art. 17 pkt 1 k.p.a., organami w stosunku do organów jednostek samorządu terytorialnego są samorządowe kolegia odwoławcze.

Zgodnie z przepisem art. 129 § 2 k.p.a., odwołanie wnosi się w terminie czternastu dni od dnia doręczenia decyzji stronie, a gdy decyzja została ogłoszona ustnie – od dnia jej ogłoszenia stronie. Termin określony przepisem art. 129 § 2 k.p.a. ma charakter zawity, co oznacza, że czynność procesowa, dla której termin ten ustanowiono (wniesienie odwołania), dokonana po tym terminie, nie może być skuteczna¹. Jego uchybienie skutkuje bezskutecznością wniesionego odwołania, a jego upływ organ odwoławczy ma obowiązek uwzględnić z urzędu, a w konsekwencji wydać w trybie przepisu art. 134 k.p.a. postanowienie zamykające postępowanie odwoławcze bez jego merytorycznego rozpoznania. Ewentualnie – warunkiem merytorycznego rozpatrzenia odwołania wniesionego po terminie– jest wyłącznie instytucja przywrócenia terminu do jego wniesienia.
Przywrócenie terminu to instytucja uregulowana przepisem art. 58 k.p.a. Zgodnie z § 1 tego przepisu, w razie uchybienia terminu należy przywrócić termin na prośbę zainteresowanego, jeżeli uprawdopodobni, że uchybienie nastąpiło bez jego winy, przy czym, jak stanowi § 2 wymienionego przepisu, prośbę o przywrócenie terminu należy wnieść w ciągu siedmiu dni od dnia ustania przyczyny uchybienia terminu. Jednocześnie z wniesieniem prośby należy dopełnić czynności, dla której określony był termin. Należy wskazać w tym miejscu, że nie jest już dopuszczalne przywrócenie terminu od prośby o przywrócenie terminu (art. 58 § 3 k.p.a.).
Strona wnosząca o przywrócenie terminu musi wykazać, że niezależna od niej przyczyna, z powodu której nie dochowała ustawowego terminu, istniała przez cały czas, aż do wniesienia wniosku o przywrócenie terminu. Przywrócenie terminu ma bowiem charakter wyjątkowy i może mieć miejsce tylko wtedy, gdy jego uchybienie nastąpiło wskutek przeszkody, której strona nie mogła usunąć, nawet przy użyciu największego w danych warunkach wysiłku². Tytułem przykładu można wskazać, że samo przebywanie strony na zwolnieniu lekarskim nie jest wystarczającą przesłanką do tego, aby przywrócić termin do dokonania czynności procesowej. Nie każda bowiem choroba uzasadnia uwzględnienie prośby o przywrócenie terminu. Strona musi uprawdopodobnić, że dla zachowania terminu korzystanie ze zwolnienia lekarskiego było okolicznością nie do przezwyciężenia, mimo dopełnienia regułom należytej staranności. To z kolei wymaga wskazania konkretnych faktów, które mogłyby przemawiać za tym, że rodzaj choroby, jej przebieg czy też zalecenia medyczne dotyczące leczenia uniemożliwiły dokonania wskazanej czynności procesowej oraz że nie istniała możliwość skorzystania z pomocy innych osób w jej dokonaniu³.
Konkludując, przywrócenie uchybionego terminu uzasadniają wyłącznie takie obiektywne, występujące bez woli strony, okoliczności i zdarzenia, które mimo dołożenia odpowiedniej staranności w prowadzeniu własnych spraw udaremniły dokonanie czynności we właściwym czasie. Trzeba przy tym brać pod rozwagę nie tylko okoliczności, które uniemożliwiły dokonanie czynności w terminie, lecz także okoliczności świadczące o podjęciu lub niepodjęciu działań mających na celu zabezpieczenie się w dotrzymaniu terminu⁴.
Kończąc rozważania w tym punkcie, należy wzmiankować także o instytucji zrzeczenia się prawa do wniesienia odwołania. Zgodnie z przepisem art. 127a § 1 k.p.a., w trakcie biegu terminu do wniesienia odwołania strona może zrzec się prawa do wniesienia odwołania wobec organu administracji publicznej, który wydał decyzję. Z dniem doręczenia organowi administracji publicznej oświadczenia o zrzeczeniu się prawa do wniesienia odwołania, decyzja staje się ostateczna i prawomocna.

Uzupełnienie i sprostowanie decyzji

Z odwołaniem w postępowaniu administracyjnym związane są także instytucje: uzupełnienia decyzji administracyjnej oraz sprostowania decyzji administracyjnej.
Zgodnie z przepisem art. 111 § 1 Kodeksu postepowania administracyjnego, strona może w terminie czternastu dni od dnia doręczenia lub ogłoszenia decyzji zażądać jej uzupełnienia co do rozstrzygnięcia bądź co do prawa odwołania, wniesienia w stosunku do decyzji powództwa do sądu powszechnego lub skargi do sądu administracyjnego albo sprostowania zamieszczonego w decyzji pouczenia w tych kwestiach. Po wniesieniu wymienionego wniosku, organ administracji publicznej, który wydał decyzję, może ją uzupełnić lub sprostować z urzędu, w terminie czternastu dni od dnia doręczenia lub ogłosze...